Raketafweer zaak
van samenwerking

De Verenigde Staten werken aan de ontwikkeling van een nationaal systeem voor raketafweer. Alexander Konovalov schetst een alternatief voor de vooral door de Russen zeer verfoeide ”Alleingang” van de machtige Amerikanen.

Een belangrijk en onvermijdelijk gevolg van de realisatie van de Amerikaanse plannen inzake het ontwerpen van een beschermingssysteem tegen ballistische raketten betekent het einde van het Sovjet-Amerikaanse ABM-verdrag van 1972 (dat antiballistische raketsystemen aan banden legt) en eveneens van het ermee verbonden en met zo veel moeite opgerichte stelsel van beperking en vermindering van bewapening. De twee vooraanstaande kernmachten zullen op hun weg van verdere ontwapening met onoverkomelijke problemen te maken krijgen. Meer in het bijzonder zal de situatie met de verdragen betreffende Start 2 en Start 3 (inzake de wederzijdse reductie van kernraketten) in het slop raken.

Het is ook duidelijk dat in antwoord op de Amerikaanse NMD (National Missile Defense) China zijn kernpolitiek zal veranderen. Op het moment beschikt het over twintig eenkernkoppige ballistische raketten, genoeg om zich veilig te voelen. Maar op de devaluatie van het kernpotentieel van de Amerikaanse NMD zal China ongetwijfeld reageren – het heeft de technische en financiële mogelijkheden daartoe. Verder ontstaat een domino-effect: India zal zijn kernpotentieel verhogen, en vervolgens Pakistan het zijne. Onder zulke omstandigheden zullen veel landen eigen nucleaire wapens gaan ontwikkelen. Het zal moeilijk zijn ze ervan te weerhouden. Als de gebeurtenissen zich op deze manier ontwikkelen, zal er in de wereld stabiliteit noch veiligheid ontstaan.

Het is bovendien twijfelachtig of Europa tevreden zal zijn met een situatie waarin de Amerikaanse steden onder bescherming van raketafweer zullen komen en de Europeanen in een veel minder beschermde wereld moeten leven. Weliswaar belooft de nieuwe Amerikaanse regering ook de Europese bondgenoten mettertijd van raketafweer te voorzien. Maar hoe moet het ten uitvoer worden gelegd en wie zal ervoor betalen? – die vragen ontberen nog een antwoord.

Kernterrorisme
Veel vragen worden opgeroepen door de omstandigheid dat de angst van het raketgevaar in de VS is gegroeid in een tijd waarin dit gevaar wezenlijk is afgenomen. Behalve vijf grote kernmachten hebben nog 33 landen ballistische raketten in hun arsenalen, maar de overgrote meerderheid (27 staten) beschikt alleen over raketten met een beperkt bereik (tot 1000 kilometer). Slechts zes staten beschikken over raketten met een reikwijdte van meer dan 1000 kilometer. Daaronder bevinden zich slechts vier landen (India, Pakistan, Noord-Korea en Iran) die voor komend decennium de ontwikkeling van raketten voor de middellange afstand (meer dan 3000 kilometer) op het programma hebben staan.

Wat de dreiging voor de Verenigde Staten betreft die van Rusland uitgaat, deze is aanzienlijk afgenomen in vergelijking met de jaren tachtig. Als het toekomstige kernpotentieel van Rusland tot 2000 kernkoppen zou zijn gedaald (door Start 3), zou dat nog veel minder zijn. Anders gezegd, het is voor het eerst sinds de afgelopen vijftien jaar dat het territorium van Amerika zo goed beschermd is als nu. En juist nu gaan de Verenigde Staten enkele miljarden besteden aan een extra beschermingssysteem. Daardoor zullen ze alle oude prestaties doorstrepen.

Nog een paradox van hun positie bestaat in de keuze van de richting van de mogelijke dreiging. Zeker is dat in onze tijd het gevaar van kernterrorisme blijft en dat men ertegen ten strijde moet trekken. Maar waarom hebben de Verenigde Staten besloten de grootste krachten in te spannen in het gebied van raketten? De enige kernlading kan op het territorium van Verenigde Staten worden aangevoerd door middel van een terroristische kamikazeactie of via een klein civiel vliegtuig of via een handelsschip enzovoorts. Deze dreigementen zijn reëler dan de lancering van de intercontinentale ballistische raketten.

Als het om honderden of duizenden kernkoppen was gegaan, zou de stichting door Amerikanen van de machtige raketafweersystemen gerechtvaardigd zijn geweest. In dit geval kunnen we volgende conclusie trekken: de verwijzingen naar de dreigementen van ”schurkenstaten” zijn slechts een scherm, als de reële bron van dreiging wordt Rusland beschouwd.

Duidelijk is dat de Verenigde Staten het ABM-verdrag overeind willen houden. De Amerikanen willen de modernisatie van het verdrag met Rusland regelen. Tegelijkertijd is het onmogelijk dit verdrag een beetje te verbeteren, omdat zo de hele constructie ervan in duigen valt. Zo willen de Amerikanen bijvoorbeeld hun NMD-systeem onder andere gaan bouwen op Alaska en de Aleoeten. Volgens de voorwaarden van het ABM-verdrag is het echter alleen mogelijk een radar te plaatsen binnen een straal van 150 kilometer van het te verdedigen gebied.

Bovendien zijn de Amerikanen van plan de al bestaande uitzonderingen op het ABM-verdrag (Groenland en Groot-Brittannië) te moderniseren. Deze geven in de huidige situatie informatie over een vroegtijdige raketaanval, maar zullen na modernisatie ook onderscheppingsraketten kunnen geleiden. De omringende gebieden verliezen bovendien een deel van hun veiligheid, omdat ze een primair doel zullen worden van aanvallers die het NMD willen verbreken.

Etappes
Wat moet men doen om enerzijds de onrust van de Verenigde Staten te laten verdwijnen en anderzijds geen internationale basisafspraak te verbreken? Eerst is het nodig de angsten van de Amerikanen niet uit het oog te verliezen. Omgekeerd is het beter te begrijpen dat het een thema voor discussie is dat het raketgevaar, misschien zeer beperkt en zeer theoretisch, toch bestaat. Ten tweede is het nodig tot eensgezindheid te komen in de kwestie over zo'n dreigement, dit niet unilateraal maar gemeenschappelijk en via een geleidelijke besluitvorming.

Zo moeten de deskundigen in de eerste etappe de aanwezigheid van de raketdreiging bepalen. En als dat dreigement in werkelijkheid bestaat, moeten ze de omvang vaststellen. In de tweede etappe moeten ze een methode vinden om met behulp van verschillende politieke, diplomatieke en andere niet-militaire middelen dit dreigement te vernietigen. In de derde etappe –en alleen onder de voorwaarde dat politieke middelen geen effect zouden hebben– moeten ze de mogelijkheid van de opbouw van NMD bestuderen. Rusland zou hieraan kunnen bijdragen.

Het is duidelijk dat dit scenario in detail moet worden uitgewerkt. Maar het is niet onmogelijk (we zullen het a priori bevestigen) dat de realisatie van dit scenario minder zal kosten dan de realisatie van de Amerikaanse plan. Bovendien zal dit scenario geen desastreuze gevolgen hebben, wat het belangrijkste is.

De auteur is president van het Moskouse Instituut voor Strategische Betrekkingen.