Boodschap uit te
delen aan allochtonen

De Boekenweek staat dit jaar in het teken van ”Het land van herkomst. Schrijven tussen twee culturen”. Allochtone schrijvers staan in de schijnwerpers. Het thema lijkt echter aan de gereformeerde gezindte –voor het grootste deel bestaand uit autochtonen– voorbij te gaan. Dr. Chr. Fahner reageert in onderstaand artikel op de stelling: „De gereformeerde gezindte is vervreemd van de multiculturele samenleving.”

Wie zo'n massieve stelling nader wil bezien, moet zich wel bescheiden opstellen. Want er zitten allerlei deelvragen aan verbonden die zich in een klein bestekje als dit niet laten oplossen.

Eerst: Wat is de gereformeerde gezindte? De achterban van het Reformatorisch Dagblad? In smallere of bredere zin? Rekenen we de groep als orthodox-gereformeerd, inclusief de zogeheten bevindelijk gereformeerden? Of beperkt die zich tot de laatsten? Voorlopig ga ik ervan uit dat de orthodox-gereformeerde groep bedoeld wordt, met alle subculturele verscheidenheid van dien; die verscheidenheid laat zich onder andere zien in het in vele opzichten ontbreken van gezamenlijke initiatieven.

Verscheidenheid
Vervolgens, bij ”multiculturele samenleving” zullen we wel moeten denken aan het feit dat de Nederlandse samenleving vele vertegenwoordigers kent van een andere culturele afkomst dan die van de traditioneel Nederlandse samenleving. We kunnen daarbij gemakkelijk vergeten, dat ook het autochtone deel van de samenleving een grote culturele verscheidenheid kende en kent. Maar laten we aannemen dat het in dit verband vooral gaat om leden van de Nederlandse samenleving die een zogeheten allochtone herkomst hebben. Het accent ligt daarbij op cultuur en cultuurverschillen. Tussen allochtone culturen in Nederland bestaan ook grote verschillen. Mensen zijn naar Nederland gekomen als ”gastarbeiders”, als leden van vroegere koloniale gebieden, als vluchtelingen en asielzoekers; en dat ook nog uit zeer verschillende landen van herkomst.

Kennis
Als vervreemding primair betekent: geringe kennis, dan lijkt de stelling tamelijk juist. Ik heb heel wat mensen gesproken die allochtonen uit één gebied van herkomst voor het gemak maar als eensoortig typeerden; meestal komt het woordje ”de” er dan voor: ”de” Vietnamees, ”de” Surinamer enzovoort. Laat ik aannemen dat de bedoeling erachter goed is; maar zo blijft er weinig over van de identiteit van verschillende deelgroepen in een samenleving van herkomst. Dan kan heel gemakkelijk een, misschien gedeeltelijk juiste, typering tot een stereotypering worden. Bovendien houdt het opplakken van zulke etiketten geen rekening met individuele levensloop en culturele verandering.

Gebrekkige kennis dus. Ook hier stel ik me bescheiden op, omdat ik niet alle leden van de gereformeerde gezindte ken; en het zou jammer zijn om mooie individuele acties uit die gezindte dicht te plakken achter een stereotiep.

Vrijwilligers
Als onbekend onbemind maakt, kunnen we haast verwachten dat de pogingen om met allochtonen contacten te leggen niet zo veelvuldig zijn. Het is wel de vraag of dat in andere levensbeschouwelijke groepen in de Nederlandse samenleving veel anders is. Er zijn veel mensen die vanwege hun beroep in aanraking komen met allochtonen; maar of op vrijwilligersbasis zo veel gezindten relaties met allochtone groepen zoeken of onderhouden, zou wel eens uitgezocht mogen worden. 't Zou me niet verbazen als de gereformeerde gezindte in het algemeen zich niet onderscheidt van andere gezindten.

In één opzicht zou die groep zich zelfs kunnen onderscheiden van andere Nederlanders: in het opzoeken van met name asielzoekers in Nederland en het doorgeven van de bijbelse boodschap.

Hier lijkt wel iets eigenaardigs aan de hand. In vele kerken uit de gereformeerde gezindte was (en is) er aanzienlijke aandacht voor het zendingswerk. Ook voor zendingsliteratuur, al liet die vaak weinig zien van het eigen karakter van andere culturen. Maar toen mensen, ook uit voormalige zendingsgebieden, naar Nederland kwamen, leek het wel of de gereformeerden dat niet in de gaten hadden. Zelfs contacten met christenen uit bijvoorbeeld vroegere koloniale gebieden waren minimaal. En dat gold al helemaal voor ”gastarbeiders” uit landen waar de islam de belangrijkste godsdienst is. Sommige gereformeerden leken hun aanwezigheid pas op te merken toen er hier en daar moskeeën werden ingericht.

Hebben ook gereformeerden, misschien onbewust, zich laten meevoeren door de liberale wind van het ”laissez faire” (of: laat maar waaien)?

Het komt vaak voor dat groepen die in een vervreemde houding ten opzichte van elkaar staan, over en weer grappen over elkaar maken; daarmee houd je de solidariteit met je eigen groep en je vooroordelen over de andere groep in stand. Laten leden van de gereformeerde gezindte ook maar eens de hand in eigen boezem steken en zich afvragen of er racistische praatjes en discriminerende grollen de ronde doen. Dat soort communicatie doet anderen gewoonlijk onrecht en versterkt de al bestaande beeldvorming.

Finesses
Communicatie over cultuurgrenzen heen is een speciaal terrein van bekwaamheid. Ik heb niet de indruk dat leden van de gereformeerde gezindte in dit opzicht grotere deskundigheid bezitten dan de gemiddelde Nederlander. En dat is jammer, omdat het op gespannen voet kan staan met pogingen om wel degelijk in contact te treden met allochtone mensen, vooral asielzoekers.

Interculturele communicatie vraagt inzicht in de manier waarop mensen in hun eigen culturele omgeving met elkaar communiceren. Dat is zelfs al een beetje ingewikkeld in de subculturele veelsoortigheid van de Nederlandse samenleving. Maar als de communicatie geschiedt tussen mensen van heel verschillende achtergronden, wordt het des te meer zaak om de finesses daarvan grondig te kennen. Anders kunnen onnodige frustraties het gevolg zijn, en dat belemmert weer nieuwe initiatieven. Tijdens de Boekenweek staat het thema literatuur tussen culturen centraal. Of velen uit gereformeerde hoek zich hebben verrijkt met de literaire producten die zijn verschenen, is de vraag.

Initiatieven
Bij dit alles zou het onterecht zijn om te vergeten dat er binnen de gereformeerde gezindte wel degelijk lokale initiatieven (geweest) zijn waarbinnen mensen in klein verband zich als vrijwilligers met allochtonen bezighielden. Het boek ”Uitstralen is werven” noemt een aantal voorbeelden daarvan. Ook in het onderwijs vinden we aandacht voor de multiculturele samenleving en multiculturele inzet daarbinnen. Of denk aan Evangelie en Moslims. En, om nog een hedendaagse activiteit te noemen, de stichting Gave richt zich nadrukkelijk op contacten met asielzoekers en wil hen in aanraking brengen met het Evangelie, onder andere door het verstrekken van Bijbels en het houden van kringen.

Balans
Ik maak de balans op. Grote kennis van allochtone culturen en interculturele communicatie hoeven we bij de meeste leden van de gereformeerde gezindte niet te verwachten; maar dat geldt voor heel veel andere Nederlanders. En men kan ook niet alles weten. Maar als zo'n analyse juist is, zou dat juist kunnen leiden tot actieve inzet. Hier en daar zie ik de tekenen daarvan. Sommigen worstelen met een besef van eigen onvermogen als het om evangelisatie gaat. Maar er zijn er ook die een vertrouwensband met ontheemden proberen te leggen. Een rijke samenleving als de Nederlandse kan een grote diversiteit aan –gedeeltelijk– van elkaar vervreemde groepen herbergen. Maar laat het niet bij isolatie blijven. De gereformeerde gezindte heeft heel wat uit te delen.

De gedachten van vreemdelingschap en pelgrimage zijn niet vreemd voor mensen die bij de Bijbel leven. En een zeker besef van vervreemding evenmin, in welke samenleving dan ook. De mensen van Israël mochten niet vergeten, dat ze ”een knecht in Egypteland geweest” zijn. Mag vanuit een dergelijk besef de grondhouding van mensen in de gereformeerde gezindte jegens allochtonen bepaald worden.

De auteur is cultureel antropoloog en verbleef een aantal jaren voor de zending op Irian Jaya.