De wereld is niet
maakbaar

Het Geneefse verslag lijkt een wat ander beeld te schetsen dan ooit dr. A. Kuyper (1837-1920). De theoloog en staatsman verwachtte na de grote rampen wegens de zondeval en via de zondvloed een derde catastrofe. Dat wel. Maar pas bij Christus' wederkomst. En met een ander karakter. Tot herstel van de heerlijkheid en de harmonie van schepping en paradijs.

De praktijk lijkt de ietwat optimistische gekleurde visie van Abraham de Geweldige –diens ”De Gemeene gratie” verscheen een eeuw geleden– enigszins te weerspreken. Mensen doodden miljoenen Joden met gas. Lekkende kerncentrales vormen een gevaar. Industrie en auto's leiden veelal tot versterving van de schepping. Techniek is middel, maar ook moloch. De Allerhoogste verstoorde de aardse hoogmoed al in de vruchtbare vlakte van Sinear. Waar mensen zich een naam maakten met de bouw van de toren van Babel. De wereld is niet maakbaar.

Dat doet niets af aan de menselijke verantwoordelijkheid. En dan gaat het erom dat begrip niet uitsluitend te vertalen als aansprakelijkheid. Zoals het voorkomt in het straf- en privaatrecht. Met de mogelijkheid om aangerichte of door nalatigheid ontstane schade op de schuldige te verhalen. Want nadat Adam bewust het goddelijk gebod overtrad, bleek de boete onbetaalbaar. Zonde draagt in het paradijs een totaal ander karakter dan het verlies van het levenskruid in het Gilgamesj-epos. Daar draagt vooral de slang schuld.

Bij het spreken over menselijke verantwoordelijkheid voor de schepping gaat het ook en vooral over het positieve: het vervullen van plichten. Op een manier die datgene waarvoor iemand aansprakelijk is en verantwoordelijkheid draagt, ten goede komt. Het als rentmeester beheren van het goed zonder dat dit teloorgaat of in waarde daalt en terugloopt. Maar evenmin als de mens in staat is met al zijn werken en woelen, vervaardigen en vormen –zoals gezegd– de boete te betalen, zomin blijkt ook herstel van de aangebrachte schade –de vloek over de schepping– te maken.

De mens draagt verstrekkende verantwoordelijkheid. Willekeurige voorbeelden bewijzen dat de wereld niet maakbaar is. Wereldwijde bezinning op klimaatverandering, zoals kortgeleden in Genève, verdient als zodanig waardering. Het feit dat arme landen vooral de dupe zullen zijn van het broeikaseffect, eist ernstige bezinning. Het vraagt om nadenken over mogelijke maatregelen. Misschien komen er voorstellen tot ingrijpen. Maar dan blijkt dat wat voor het ene land voordeel oplevert, een ander deel van de wereld schaadt.

Bouwkundigen en milieudeskundigen wijzen beschuldigend naar de regering van El Salvador. Omdat de ongebreidelde houtkap het effect van de vreselijke aardbeving die pas plaatshad, ernstig verzwaarde. Ondertussen roept het gouvernement op tot nationale solidariteit. Hulpverleners bezinnen zich op de vraag hoe hun miljoenen te besteden. Mooi om zo verantwoordelijkheid voor elkaar te beleven. Maar een alledaags gezegde vertelt inmiddels: als hadden komt, is hebben te laat.

Alle rundvlees ondergaat de bse-test. Dat moet de consument geruststellen. Desondanks kampt Europa met grote voorraden. Iets anders dan de 'boterberg' van voorheen. De maatregelen schijnen solide. Toch blijkt niet te voorkomen dat besmetting van nieuwe gevallen plaatsheeft. Via verwerking van dier- en beendermeel in veevoer.

Computernarigheid met het ”I love you”- of ”LoveLetter”-virus had gebruikers moeten waarschuwen. De schade bleek niet overtuigend. Het recente Koernikova-virus zorgde voor nieuwe problemen. Een mens is nu eenmaal nieuwsgierig. En sport speelt een grote rol in menig leven. Het bericht dat de ontwerper van het virus een baan krijgt aangeboden als programmeur is verbijsterend. Verlies? Maar op z'n minst ook winst.

Wat kleinschaliger: minister Borst wil de accijns op sigaretten fors verhogen. En de belasting op alcohol. De principiële niet-roker valt haar daarin bij. Maar het in bepaalde gevallen verplicht meeroken valt nog altijd niet afdoende aan te pakken. Ook clandestien 'stoken' onttrekt zich aan het toeziend overheidsoog.

Kort en goed: de mens is verantwoordelijk. Maar de wereld is niet maakbaar.

Een van de aanwijsbare oorzaken is dat niet ieder op één lijn te krijgen valt bij in allerlei situaties te nemen maatregelen. Zet eens twee naburige, ruziënde regeringen aan één tafel. Een schikking en ingrijpen om der wille van de natuur en het welzijn van inwoners over minstens een halve eeuw? Bekijk het! Genoegdoening komt eerst. Of in de derde wereld: wraak.

Dat niet op één lijn zitten, hoeft geen gevolg te zijn van anarchistisch denken. Maar in West-Europa viert toch wel het individualisme zijn triomfen. Terwijl in Aziatische landen het boeddhisme alles absorbeert en in zich opneemt. En daarmee uiteindelijk ook ieder in zijn eigen besluiten in zijn waarde laat. Juist het menselijk individueel handelen heeft altijd iets met de ander te maken. De autonome burger kan met een „wat kan mij het schelen; ik doe wat ik wil” de ander diep treffen.

Wie zich dat realiseert, is terug bij de oerzonde van Adam en Eva. Bij de „menigvuldige boosheid” van voor de zondvloed. Bij Babel en zijn toren. Wie in hoogmoed, het klein achten van Gods majesteit en het zich verzetten tegen de heilzame wetten van de Allerhoogste zijn eigen vesting tegen God bouwt, bewerkt geen succes. Verantwoordelijkheid in haar volle omvang erkent allereerst het menselijk failliet tegenover God. Vanuit die positie van overgave zoeken mensen het goede voor Gods wereld. Maar niet krampachtig. Want ze realiseren zich de gebrokenheid. En ze verwachten een nieuwe hemel en aarde.