Machtsstrijd in
het Vaticaan?

Het Vaticaan: zo heet eigenlijk de ambtswoning van de paus te Rome Maar het woord vormt tevens een aanduiding voor Vaticaanstad. En voor een complex gebouwen in deze in 1929 opgerichte, 44 hectaren omvattende soevereine staat binnen de grenzen van Italië. In die gebouwen zetelt de Romeinse curie. Dat is het geheel van bestuursorganen of personen die de paus bijstaan in het bestuur van de wereldwijde kerk. Vorige maand verbood –daar komt het op neer– het Vaticaan uitvoering van een besluit van de bisschop van Breda, Muskens. Die wilde een zogeheten diocesane synode houden. Het gaat daarbij om een raadpleging van gewone leden van de kerk, 'leken' dus, en priesters over geloof en beleid. De een paar duizend kilometer verder in een klein wereldje levende gemijterde mannen meenden dat zoiets onderhuidse tegenstellingen zou bevorderen. Op zich zou dat waar kunnen zijn. Er zouden discussies denkbaar zijn over celibaat en ambt. Maar 'boze' tongen beweren dat er iets anders gaande is. Een machtsstrijd in het pauselijk hoofdkantoor. Dat de vermeende opvolger van Petrus de touwtjes niet meer in handen heeft.

Die gedachte ligt voor de hand. Alleen al gezien het opvallende gestuntel van de laatste maanden. De belangrijkste Nederlandse bisschop, kardinaal Simonis, noemde Muskens' plan eerst een „interessant initiatief.” Het zou zelfs als navolgenswaardig voorbeeld kunnen dienen. Simonis haastte zich om na het verbod te verklaren dat hij er niet bij betrokken was, maar voegde toe dat hij de tijd nu nog niet rijp acht. De man uit Breda sprak echter over vanuit conservatieve stromingen in Nederland uitgeoefende druk en „een onzekere situatie in het Vaticaan met een zwakke paus.” Van die woorden distantieerde de Utrechtse kardinaal zich op zijn beurt. Dat lijkt op z'n minst allemaal een beetje 'draaien'. Aangestuurd vanuit Rome.

Er bestaat wel een aanleiding om althans enig geloof te hechten aan het signaal van de 'boze' tongen. Gezien soms conflictueuze situaties. Er zijn bepaalde oecumenische krachten werkzaam in de Italiaanse kerkstaat. In de aanloop naar het heilig jaar tekenden de Lutherse Wereldbond en de Rooms-Katholieke Kerk een gemeenschappelijke verklaring over de dialoog over de rechtvaardiging. Kardinaal Joseph Ratzinger haastte zich echter te verklaren dat het om niet meer gaat dan „overeenstemming over fundamentele waarheden” en dat er beslist geen sprake is van eenheid van inzicht over de rechtvaardigingsleer. De Duitser vertegenwoordigt als prefect de paus in het voorzitterschap van de belangrijke congregatie voor de geloofsleer. En hij is eigenlijk naast de paus de belangrijkste spreekbuis van het Vaticaan.

Ondertussen werkte de prefect aan de verklaring ”Dominus Iesus”. En hij leek te proberen beleid te maken. Naar 'rechts'. Via beïnvloeding van Johannes Paulus II. Het document stelt dat de Rooms-Katholieke Kerk als enige redding biedt. In een uitgelekte, geheime brief schreef Ratzinger dat het niet oorbaar is te spreken over zusterkerken. Omdat „de ene, heilige, katholieke en apostolische kerk geen zuster maar moeder is van alle kerken.” Alle aanvankelijke welwillendheid ten spijt –de paus stond zelfs anglicaanse en orthodoxe ambtsdragers toe mee te werken aan de opening van de 'heilige deur'– bevestigde de 'opperherder' de inhoud van het document. En passant waarschuwde de Duitse kardinaal ook nog eens tegen vernieuwingsgezinde bewegingen.

Een ruk naar rechts en het benadrukken van conservatieve waarheden heeft soms iets aantrekkelijks. Ratzinger waarschuwde in oktober vorig jaar tegen gentechnologie. Hij is van mening dat de mens „met een greep naar de genetische code een grens overschrijdt.” Welke rechtgeaarde gereformeerde zou dat niet aardig vinden? In ethisch opzicht lopen de lijnen –behalve in hun fundering– vaak parallel. Maar ondertussen blijkt het document Dominus Iesus in zijn positiekeuze voor de Rooms-Katholieke Kerk als het enige heilsinstituut stelliger, enghartiger en verdergaand dan de pauselijke encycliek ”Redemptoris Missio” uit 1991.

In elk geval gaf ook de interviewer van de kardinaal anno 1997 in zijn boek ”Kardinaal Joseph Ratzinger, Zout der aarde; Christendom en katholieke kerk aan het einde van het millennium” aan dat de geestelijke een zwaai heeft gemaakt. Een –overigens door prefect Joseph zelf betwiste– omslag van enigermate kritisch en modern naar conservatief. Dat kan niet anders dan beleidsmatige spanningen opleveren.

Als er sprake zou zijn van een machtsstrijd rond het gezag van de ouder wordende, ziekelijke paus, is dat in zeker opzicht ver van ons protestantse bed. Wie de Rooms-Katholieke Kerk tegen het licht houdt van artikel 29 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis, komt tot heldere conclusies. Noch in de prediking, noch in de sacramentsopvoeding, noch in de kerkelijke tucht kan het logge, centraal bestuurde lichaam de toets van de confessionele kritiek doorstaan. Sommige oude schrijvers betitelden de paus als de antichrist. Iemand als ds. Wilhelmus à Brakel bijvoorbeeld. Latere gereformeerde theologen als V. Hepp en J. H. Bavinck gingen daar niet in mee. Schriftgetrouwe gereformeerden hebben –dat is onbetwistbaar– nauwelijks belang bij interne conflicten in het Vaticaan.

De constatering dat het pauselijk instituut dan toch maar een forse macht blijft, mag niet leiden tot ongefundeerde bespiegelingen over een toekomst waarin de Rooms-Katholieke Kerk een de wereld regerende rol zou spelen. Voor zulke beweringen moeten argumenten zijn. De berichtgeving daaromtrent in de media dient geen vaag, speculatief karakter te dragen.

Toch is niet elke vrees hieromtrent uit de lucht gegrepen. Als de 'liefhebbers' de religieus-syncretistische ideeën van de in Algerije geboren Franse Jood André Chouraqui uit diens pasverschenen boek over de decaloog –hij is niet de eerste de beste en had best invloed in zijn leven– een politieke vertaling gaven, zou zoiets, juist met het oog op een wereldwijde controle, een beangstigend effect kunnen hebben.

Laten calvinisten en lutheranen –alle ergens aan de 'top' in Genève beraamde gemeenschappelijke verklaringen ten spijt– zich maar distantiëren van alles wat met de paus en zijn kerk te maken heeft.