Europa is ook
onze overheid

De Europese Unie is op een wettige manier totstandgekomen en is door de Nederlandse regering erkend. Daarom dienen alle –ook christelijke– Nederlanders de bestuurders uit Brussel en Straatsburg te erkennen en te eerbiedigen als de dienares van God gegeven, zei drs. J. Mulder zaterdag in een lezing. Hieronder volgt een samenvatting.

De Europa-exprestrein trekt voort door het Europese land. Zo waren tussen 7 en 10 december in Nice de staatshoofden en regeringsleiders van de Europese Unie bij elkaar om het eens te worden over een nieuw verdrag dat de Unie klaar moet maken voor de uitbreiding. Tevens werd op de top van Nice opnieuw duidelijk dat de scheidslijn tussen nationaal en Europees beleid gaandeweg vervaagt. Op Europees niveau wordt steeds meer richting gegeven aan nationaal beleid. Mijn vraag is of Europa mijn wettige overheid is en zo ja, wat de gevolgen zijn. Hieronder een bezinnende pas op de plaats op die vraag.

Elke politieke partij heeft een visie op de overheid. Ik beperk me tot de christelijke partijen. Zij zien de overheid als van God gegeven. De overheid is Gods dienares, u ten goede (Romeinen 13). Zo spreken we over de nationale, de provinciale en de gemeentelijke overheid. Deze overheden treden op verschillende bestuurlijke niveaus op, met ieder in meer of mindere mate een eigen takenpakket. Maar al deze overheden zijn met wettig gezag bekleed en we zijn ze Bijbels gezien gehoorzaamheid verschuldigd. Zij dienen eerbied van de burgers te ontvangen. Mijn opvatting is dat in dit rijtje ook de Europese overheid, zeg de bestuursorganen of instellingen op Europees niveau, thuishoort.

Overheid(sgezag)
Als antwoord op de vraag wat een overheid is, zijn verschillende definities of omschrijvingen te geven. In de studie ”Dienstbaar tot gerechtigheid” van de Guido de Brès-Stichting, het studiecentrum van de SGP, wordt onder overheid verstaan „het complex van instellingen dat het hoogste gezag uitoefent over een op een bepaald gebied gevestigde bevolking.” Dit is een bijzonder interessante omschrijving. Deze omschrijving biedt de mogelijkheid voor toepassing op zowel nationaal niveau –dan valt „op een bepaald gebied” samen met de nationale staat– als op regionaal of Europees niveau. In het laatstgenoemde geval is het grondgebied van de lidstaten van de Unie samen het territorium waarover het gezag van de Europese overheid zich uitstrekt.

De overheid kenmerkt zich door de uitoefening van openbaar gezag. Bij de uitoefening van openbaar gezag maakt de overheid gebruik van bevoegdheden. In een rechtsstaat zijn dergelijke door de (grond)wetgever gecreëerde bevoegdheden noodzakelijk om dwingend en met gezag in de richting van de burger te kunnen optreden. Onze nationale overheid heeft (vrijwillig) afstand gedaan van een aantal bevoegdheden en deze overgedragen aan de Europese instellingen.

Tegelijkertijd staat vast dat de Europese rechtsorde een geheel eigen rechtsorde is. Dat betekent dat de Europese instellingen gelegitimeerd zijn in de richting van de aangesloten lidstaten dwingend op te treden. Daarmee is de uitoefening en het gezag op Europees niveau een gegeven. Op steeds meer terreinen oefent de Unie invloed en gezag uit.

Overheidstaak
Het bevorderen van de publieke gerechtigheid is de samenvatting van de overheidstaak. Publieke gerechtigheid, ook internationaal, dient genormeerd te zijn door Gods Wet. Overheden zijn gehouden deze gerechtigheidsnorm tot uitdrukking te brengen in hun beleid. Zij heeft immers betrekking op de verhouding in een gemeenschap, waarbij zowel de verhouding tot God als tot medemens en natuur een rol speelt. De beteugeling van de ongebondenheid van de mensen geldt immers wereldwijd. De Bijbelse boodschap is universeel en niet aan een bepaalde nationaliteit gebonden.

Verwijzend naar de hierboven genoemde SGP-studie dient elke overheid dan ook recht en gerechtigheid uit te oefenen. Dat houdt onder andere in dat de overheid recht heeft te doen in juridische zin, zorg heeft te dragen voor publieke gerechtigheid in religieus-ethische zin en orde en structuur dient aan te brengen in het fysieke en sociale verkeer. Het handhaven van de rechtsorde is zonder meer een overheidstaak. Dat is een taak waar veel onder valt te rangschikken. De bescherming van de verantwoordelijkheid van de burgers die in de onderscheiden maatschappelijke verbanden leven, hoort daar zeker toe. De overheid heeft dan ook de randvoorwaarden te garanderen waarbinnen burgers hun verantwoordelijkheid kunnen waarmaken, hetzij individueel of in samenlevingsverbanden.

Verwevenheid
De lidstaten die behoren tot de Europese Unie vormen samen een bepaald grondgebied waarover Europa ontegenzeggelijk openbaar gezag uitoefent. Het Europese integratieproces is doorgedrongen tot de kern van onze nationale bevoegdheden. Het grijpt diep in de samenleving in. Voorbeelden zijn de Economische en Monetaire Unie (EMU) en de invoering per 1 januari 2002 van de euro als tastbare munt. Dan verdwijnt de gulden als betalingsmiddel. De verwevenheid tussen de nationale en de Europese politiek is gaandeweg nauwer geworden en Europees beleid is in ruime mate nationaal beleid geworden.

Hetzelfde geldt voor de samenwerking in grensoverschrijdende milieuzorg, intensivering van justitiële en politiële samenwerking. Deze en andere vormen van Europese samenwerking beogen een directe bijdrage aan de interne veiligheid van de Unie en haar inwoners. De realisatie zal niet als vanzelf gaan, maar er worden vorderingen gemaakt. De conclusie is gerechtvaardigd dat de invloed en het gezag uit Europa evident zijn. Overigens laat dat intergouvernementele of supranationale vormen van samenwerking onverlet, want een sterkere samenwerking van de Europese staten behoeft niet noodzakelijkerwijs tot de vorming van supranationale structuren te leiden.

Houding
Op grond van de hierboven globaal verwoorde feitelijke ontwikkelingen ben ik van mening dat Europa als staatkundig fenomeen een werkelijkheid is. Europa als realiteit én als overheid is een gegeven. De Europese overheid en haar bestuursorganen zijn op een legale wijze totstandgekomen en ook door onze overheid erkend. Mitsdien dient Europa gezien en aanvaard te worden als wettige overheid. Hieruit vloeit voort dat de houding van de onderdanen niet moet zijn de overheden de les te lezen, maar hun te leren hoe ze zich hebben te gedragen als dienaresse Gods. Wij zijn op grond van de bijbelse leefregel gehouden onze plicht in Europa te doen. Ik ben ervan overtuigd dat ook hier het gebed de christen van node is. Wij kunnen ons aansluiten bij Paulus om voor overheden te bidden, opdat de inwoners een gerust en stil leven mogen leiden in alle godzaligheid en eerbaarheid (1 Timótheüs 2:2).

De auteur is directeur van de Guido de Brès-Stichting, het studiecentrum van de SGP.