Dweilen met de
kraan wijdopen

De minister is arts. Zijn zelfbewuste en radicale keus bevestigt opnieuw het verband tussen ongenormeerd seksueel verkeer en besmetting met het HIV-virus. Aids trof aanvankelijk vooral jonge, tevoren gezonde mannen, die een actief homo- of biseksueel leven leidden met wisselende contacten. De cijfers liegen er niet om. In Nederland waren op 1 april 1998 al 4701 patiënten met aids geregistreerd; 70 procent van hen behoorde tot de al genoemde categorie mannen.

Voor de kerkvorst uit het Vaticaan geldt genormeerd omgaan met elkaar overeenkomstig Gods heilige wet als een waardig, nee, als het enige alternatief. Hoewel ook dat niet een absoluut risicovrij bestaan biedt. Het geeft geen garantie dat iemand pertinent onbesmet blijft. Bloedtransfusie bleek pas zonder al te groot risico mogelijk door de ontdekking van de bloedgroepen. En na het uitbreken van aids, door de aids-test. Maar dat betekent nog geen totale vrijwaring van elk gevaar. Want ook condoomgebruik is niet volkomen veilig. Rein leven volgens het patroon van de schepping is een betere, de bijbelse opdracht.

Veronesi ontpopte zich als een fel tegenstander van de paus. De minister kiest voor voorbehoedmiddelen om de 2000 in Italië jaarlijks te traceren aids-besmettingen tegen te gaan. De reden is duidelijk. Zelfs indien hij persoonlijk de voorkeur zou geven aan verbetering van de goede zeden, zou hij daaraan in z'n eentje geen vorm kunnen geven. Voor zoiets heeft een mens anderen nodig. Want wie is in staat tot het omturnen van de samenleving in deze goede richting? Wie verstaat de kunst om een hele natie op te voeden tot het hanteren van een zuivere seksuele moraal? Voor wie is het mogelijk om mensen ertoe te brengen dat zij zich beheersen en zich verre houden van het kwaad?

Het Vaticaan –en wij allen– staan voor een merkwaardig verschil in toepassing. Aanvankelijk kwamen condooms uitsluitend ter sprake als het over geboortebeperking ging. De paus houdt family planning op deze manier voor verdacht en heeft ze verboden. Zoals ook de gereformeerde gezindte –voorzover die groep zich conformeert aan de visie der vaderen– zich argwanend opstelt ten aanzien van voorbehoedmiddelen. Hoewel Rome en de Reformatie verschillende motieven hanteren.

Eerst voerde dus het Vaticaan de strijd tegen condooms als middel om grote bevolkingsgroei te voorkomen. Die afweer gold niet slechts het 'beschaafde' West-Europa. Maar ook de derde wereld. Zo'n dikke vijf jaar geleden schreef een hoogleraar in een landelijke kwaliteitskrant dat „het recht op voortplanting de aarde bedreigt.” Overconsumptie, overproductie van afval en overbevolking gaan hand in hand. En de aarde heet vol.

Het condoom kreeg echter in de strijd tegen besmetting met het HIV-virus een andere rol. Nu ging het niet over het voorkomen van de (kinder)zegen – voor velen in de wereld geen blijdschap, maar een lastenpost. En bij deze toepassing moest het voorbehoedmiddel juist de doorwerking van de vloek over de zonde blokkeren.

Toch is de tegenstelling in dit verschil slechts schijn. Eerst verwierpen Adam en Eva Gods wet. Daardoor raakte de mens in het algemeen zijn oriëntatie op het goede kwijt en zijn kennis over wat echt leven is. De consequentie was dat menselijke 'keurmeesters' later Gods onfeilbaar Woord als 'geschiedenisschrift' naar het rijk der fabelen verwezen. En nadat op deze manier de normativiteit in het geding is gebracht, hebben de morele codes van de decaloog afgedaan. De mens die sedert de schepping een liefhebber is van de zonde, dreef blind en eigenzinnig de mensenwereld naar de chaos. Met als gevolg honger, overbevolkingsproblemen en zware ziekten. Het ethisch besef ging teloor. En in deze weg leerden ook ooit 'beschaafde' mensen in seksueel opzicht te leven als heidenen.

Als iemand aan chronische hoofdpijn lijdt, moet hij niet slechts pijnstillers slikken, maar naar de oorzaak zoeken en deze trachten te verhelpen. Bij het verschaffen van condooms om besmetting met het HIV-virus tegen te gaan is van zo'n handelwijze geen sprake. Neen, daar is het condoom goed voor. En zo kan de 'kwaal' ongehinderd haar gang gaan. Zou er op de een of andere manier niet ook gewerkt moeten worden aan het bijbrengen van normen? Anders hebben wij niets goeds te verwachten.

De praktijk stelt ons inmiddels voor de werkelijkheid dat de toestand inderdaad onbeheersbaar blijkt. Aanvankelijk ten aanzien van de overbevolking. Nu ook ten aanzien van aids. Moet de Italiaanse minister dan toch maar zijn gang gaan? En de prijs van condooms verlagen? Omdat nood nu eenmaal wet breekt?

Een ”ja” zonder meer en het opgeven van elk verzet is schadelijk. Omdat dit de zondige moraal waarvan ook in de derde wereld vaak sprake is slechts zal bevorderen. Condooms goedkoper maken is dweilen. Akkoord. Maar daarbij blijft de kraan wel wagenwijd openstaan.

Het toestaan van condooms voor de gewraakte toepassing heeft iets aantrekkelijks. Maar met een compromis om erger te voorkomen –een veelgebruikte uitvlucht om onoplosbare dilemma's te ontlopen– heeft het niets te maken. Want het levert mensen uit aan hun lusten.

Beter is om tegen de mensen te vertellen dat ze verkeerd bezig zijn. Dat brengt hen verantwoordelijkheid. Laat mensen liever weten wat ze doen. Is het eigenlijk niet zo dat wie bewust leeft voor zijn lusten, ook de lasten moet dragen?