De abdicatie van
een inca-vorst

Sinds hij in 1990 tot president werd gekozen, baarde Fujimori geregeld opzien door zijn controversiële optreden. Geen wonder dat Peru aanvankelijk wachtte op de volgende stap van Fujimori, die wel ”De Chinees” wordt genoemd, hoewel hij van Japanse afkomst is. Voorlopig lijkt het menens, heeft de aftocht van Fujimori meer weg van een vlucht en is er in Peru een interim-president aangetreden.

Fujimori was zowel geliefd als verguisd. Zijn aanhangers zagen in hem de man die het Andesland redde van het terrorisme en de hyperinflatie. Voor zijn tegenstanders is hij de verpersoonlijking van een autocratisch regime die de staatsinstellingen compleet naar zijn hand zette als hem dat uitkwam. Iemand die slechts één doel voor ogen had: als een zonnegod pralen op de inca-troon van de Machu Picchu.

Over de aard en de gevolgen van zijn leiderschap is het laatste woord nog niet gezegd en zal veel onduidelijk blijven. Tussen haakjes: zoals dat überhaupt nog niet is uitgesproken over het Zuid-Amerikaanse leiderschap als zodanig. Er zijn deskundigen die vinden dat een Zuid-Amerikaanse president de principes van de westerse democratie volledig moet naleven. Daarentegen vinden anderen dat landen op het Latijnse continentsdeel dat ze hun democratie best zelf mogen inkleuren. Zo zou de volksaard daar een ander type president verlangen: eentje met eigenschappen van een populist en een demagoog, kortom een echte ”caudillo” die beantwoordt aan de verlangens van het volk.

Bij uitstek is Zuid-Amerika het decor geweest van militairen en strijdkrachten die er de dienst uitmaakten. Niet zelden gingen zij bij gebrek aan een externe vijand het gevecht aan met het eigen volk. Er was meestal wel een stok om de hond te slaan. Niet alleen in Peru, maar ook in veel andere Zuid-Amerikaanse landen staken in de jaren zestig en zeventig revolutionaire groepen de kop op die zich verzetten tegen de dictaturen. De Verenigde Staten steunden vaak zonder scrupules Zuid-Amerikaanse regimes in hun strijd tegen linkse bewegingen. Een krachtpatser aan de top had de voorkeur van Washington, vooral ten tijde van crises of wanneer er Noord-Amerikaanse belangen op het spel kwamen te staan.

Ook in Peru was jarenlang sprake van opeenvolgende presidenten c.q. militairen. Hun tirannieke optreden had mede tot gevolg dat er volksbevrijdingsorganisaties ontstonden zoals het maoïstische Lichtend Pad en de Tupac Amaru (MRTA).

In de jaren tachtig en negentig van de 20e eeuw taande de Noord-Amerikaanse invloed op het zuidelijke westelijk halfrond. Voortaan was de koers van de VS meer geënt op het naleven van mensenrechten en het terugdringen van de drugssmokkel. Met Cuba als uitzondering beschikt Latijns-Amerika momenteel overal over democratisch gekozen regeringen. Schendingen van mensenrechten en corruptie worden er thans publiekelijk vroeg of laat aan de orde gesteld.

De invoering van democratische verkiezingen leidde niet tot de opkomst van een bloeiende democratische cultuur met een breed draagvlak. Ook Peru lijdt aan fundamentele tekortkomingen die een verdieping van de democratie belemmeren. Fujimori heeft aan die kwalijke zaak alleen maar bijgedragen. Zo heeft hij de uitvoerende macht wel erg dominant gemaakt en heeft hij de rechterlijke macht verzwakt. Bekend werd hij in 1992 om zijn zogenaamde ”autocoup”, waarmee hij het parlement buitenspel zette en per decreet ging regeren. Hij delgde de terreur uit met behulp van het leger. Zelfs een oorlog met buurland Ecuador, in 1995, ging Fujimori niet uit de weg. De gijzeling in de Japanse ambassade door de MRTA liet hij, april 1997, met geweld beëindigen. De grondwet paste hij aan om, in april 2000, voor de derde keer mee te doen aan de presidentsverkiezingen.

Van buitenaf, ook door de Verenigde Staten, werd Fujimori aanvankelijk gesteund. Dat deden eerst ook veel protestanten in Peru, die in hem de man van orde en rust zagen. Pas toen hij zijn ware aard liet zien, klonk er meer en meer kritiek en dreigden er sancties. In Peru gaat men nu de werkelijke mens achter het uitdrukkingsloze gezicht zien. Fujimori 'stabiliseerde' het land namelijk door middel van een pact met een diabolische figuur. Zijn persoonlijke raadgever was een louche advocaat en ontslagen militair, Vladimiro Montesinos, die hij als dank tot chef van de geheime dienst benoemde. Nooit meer zou Fujimori van Montesinos afkomen. Bij de versmelting van Fujimori en Montesinos waren de rollen verdeeld. Fujimori oefende de macht uit en Montesinos deed het werk achter de schermen – waarbij het de vraag is of Fujimori volledig op de hoogte was van de samenzweringen van Montesinos.

Met zijn compagnon in het kwaad Montesinos heeft Fujimori de staat Peru systematisch uitgehold. De democratie zal na zijn vertrek van begin af aan moeten worden opgebouwd. Het enige rooskleurige in de misère is de vitaliteit van het volk. De overlevingsinspanningen van de miljoenen paupers in de Peruaanse ”barriadas” (armenwijken) bieden positieve aanknopingspunten om de ”civil society” te ontwikkelen.

Er is een punt gezet achter tien jaar Fujimori. Geruchten doen de ronde dat Fujimori op 28 juli 1938 in Japan en niet, zoals hij voorgaf, in Peru zou zijn geboren. Montesinos zou hiervan hebben geweten. Als dit bericht op waarheid berust, houdt dat in dat Fujimori op grond van de wet geen president van Peru had kunnen worden. Misschien is het de ironie van de geschiedenis dat er één plaats is van waaruit Fujimori kon abdiceren. In het land van de Rijzende Zon.