Doek valt voor vroegere
beurslieveling Baan

Jan Baan was 32 jaar toen hij in 1978 in een oude Barneveldse schuur begon aan de bouw van wat later zou uitgroeien tot een internationaal toonaangevend software-imperium. Dat verliep niet zonder slag of stoot. Het managen van een snelgroeiend bedrijf ging de jonge ondernemer niet altijd even goed af. Eind 1989 balanceerde de onderneming op de rand van de afgrond. Het ontslag van veel personeelsleden leidde tot stevige kritiek.

Goudmijn
Baan wist daarna naam te maken met het softwarepakket Triton, door Jan Baan ooit „de goudmijn van Baan Company” genoemd. Triton verschaft het management van een bedrijf razensnel alle informatie over bijvoorbeeld voorraden, verkopen en betalingen. Verder is het gebruiksgemak van het softwarepakket een succespunt.

Dé doorbraak van Baan Company volgt in 1994, als 's werelds grootste vliegtuigfabrikant Boeing de Nederlandse automatiseerder verkiest boven gevestigde namen als Oracle en de Duitse marktleider SAP. Het megacontract, van in totaal honderden miljoenen dollars, houdt in dat Baan 20.000 Boeing-medewerkers van software voorziet. Later zal dat aantal uitgroeien tot 55.000 personeelsleden. De toon is gezet en al snel volgen opdrachten van andere wereldspelers, waaronder Mercedes-Benz, Hitachi, Ford, het Japanse Komatsu en Philips Medical Systems.

Een jaar later is het de beursgang van de softwarebouwer die veel stof doet opwaaien. Niet alleen de financiële wereld is enthousiast, de 'Baanen' zijn ook onderwerp van gesprek aan de huiskamertafel, uiteraard mede dankzij campinghausses en andere factoren die het beursklimaat gunstig beïnvloeden. De waarde van het aandeel verzestienvoudigt in drie jaar tijd. Ook het feit dat de oprichters van zo'n hightechbedrijf van orthodox protestantsen huize zijn krijgt veel publiciteit.

Successtory
De bedrijfsresultaten zijn ondertussen uitstekend. De omzet groeit stormachtig: ruim 200 miljoen dollar in 1995, het jaar daarop 388 miljoen dollar en in 1997 bijna 680 miljoen dollar. De winsten nemen sterk toe: in de drie eerste beursjaren respectievelijk 15,2, 36,3 en 77,2 miljoen dollar. Begin 1998 telt het bedrijf ruim zesduizend medewerkers, die vanuit de hele wereld hun steentje aan de successtory bijdragen.

Datzelfde jaar luidt ook het omslagpunt in voor Baan Company. De beurslieveling krijgt totaal onverwacht met een venijnige tegenwind te maken, waarna de populariteit van het volksaandeel met sprongen daalt. De bekendmaking van de winst over het eerste kwartaal wordt een dag uitgesteld. Gewijzigde boekhoudrichtlijnen van de Amerikaanse beurswaakhond SEC zijn de oorzaak. Baan mag voortaan omzet die nog in de pijplijn zit niet meer meetellen. Dat drukt de winst. Ook het tweede kwartaal is minder goed dan verwacht.

Misschien nog wel erger is begin mei de kritiek van analisten van vier gerenommeerde Amerikaanse effectenhuizen op de financiële verantwoording van het softwareconcern. Het beursgenoteerde Baan Company is in hun ogen veel te nauw verweven met Baan Investment (de huidige Vanenburg Groep), het investeringsvehikel van de gebroeders Baan.

Belangenverstrengeling
De analisten vinden de geldstromen tussen de verschillende onderdelen ondoorzichtig. Het woord belangenverstrengeling valt, hoewel van illegale handelingen nooit iets is gebleken. Op de effectenbeurs belandt de koers van het aandeel in een vrije val. De recordstand van 49 euro in april raakt al snel uit zicht.

Om de gewenste helderheid te verschaffen, trekken oprichter Jan Baan en zijn broer Paul zich in juli noodgedwongen terug uit de dagelijkse leiding van het concern. Hiermee verliest het bedrijf in ieder geval naar buiten toe twee gangmakers. Met name de gedreven Jan Baan weet zijn personeel sterk te motiveren, terwijl ook klanten moeten geloven aan de scoringsdrift van de oprichter. Dat hij een paar maanden voor zijn vertrek door Nederlandse financiële analisten nog werd uitgeroepen tot ondernemer van het jaar, met een aantekening van geloofwaardigheid op zijn conduitestaat, is nogal wrang.

De nieuwe topman is de van het organisatieadviesbureau McKinsey afkomstige Amerikaan Tom Tinsley. Hij moet de interne organisatie aanzienlijk verbeteren. Tinsley geldt als een begaafd strateeg, maar naar buiten toe komt hij over als een studeerkamergeleerde.

Winstwaarschuwing
Wat de man ook mag hebben betekend voor het bedrijf, zijn prestaties verbleken als hij op 12 oktober 1998 een winstwaarschuwing de wereld in moet sturen, en dat nog wel op Baan World, de jaarlijkse ontmoeting tussen de softwarebouwer en zijn partners en klanten. Financieel topman Klaas Wagenaar probeert aannemelijke verklaringen aan te dragen. Veel verder dan „Het succesverhaal is even over” komt hij echter niet.

Beleggers hebben weinig boodschap aan de „financieel-economische situatie in de wereld en het millenniumprobleem” waardoor investeringen in software op de lange baan worden geschoven. Rode cijfers betekenen een verkoopsignaal van jewelste. De koers van het aandeel crasht met 30 procent en komt uit op ruim 10 euro. De beurswaarde van Baan verschrompelt en overnamegeruchten beginnen de kop op te steken.

Met een kwartaalverlies is de pijn niet geleden. Baan Company kondigt op 29 oktober een grootscheepste reorganisatie aan. Ongeveer 20 procent van de 6000 banen wordt geschrapt en verschillende kantoren moeten hun deuren sluiten. Het optimisme van het personeel in de tijd daarna is opvallend. Voorzitter C. H. van Dijk van de ondernemingsraad weerspreekt dat Baan ziek is. „Baan heeft een ongeluk gehad en een arm gebroken. Dat is ernstig, maar na enige tijd is de zaak weer hersteld.”

Rommelig
Het totale verlies over 1998 blijkt uit te komen op 315 miljoen dollar. Op een rommelige persconferentie in Huizen, in maart 1999, komt topman Tinsley niet veel verder dan de verklaring dat de markt nog wel even moeilijk zal blijven. De van het door Baan overgenomen Aurum afkomstige Mary Coleman, die verantwoordelijk is voor het doorvoeren van de reorganisatie, probeert met een kordaat optreden de zaak publicitair te redden. „We hebben de ergste maatregelen achter ons liggen. Baan is hard bezig weer een sterk bedrijf te worden.”

Diezelfde Coleman komt in juni aan het roer bij Baan Company. Tinsley zoekt „nieuwe activiteiten” buiten het bedrijf. Het softwareconcern krijgt met Coleman een dame die vooral van wanten weet als het gaat om marketing en verkoop. Het vertrouwen in Baan keert enigszins terug. Het bedrijf werft op bescheiden schaal weer personeel en de Amerikaanse investeringsmaatschappij Fletcher steekt miljoenen dollars in Baan Company in ruil voor aandelen.

Het verlies over het derde kwartaal pakt evenwel weer slechter uit dan verwacht: 25 miljoen dollar. Het verlies in de eerste twee kwartalen bedroeg respectievelijk 9 en 19 miljoen dollar. Deze getallen vallen echter in het niet bij de rode cijfers over de laatste drie maanden van 1999: 236 miljoen dollar. Oorzaak: opnieuw een reorganisatie plus het afschrijven van verouderde software.

Alarmfase I
Niet alleen op cijfergebied weet Baan de aandacht op zich te vestigen. Begin januari van dit jaar stapt plotseling topvrouw Coleman op. Ze kiest voor het grote geld in de Verenigde Staten. Haar adjudant, de van IBM afkomstige financiële topman Jim Mooney, volgt haar luttele dagen later. De beurskoers zakt naar rond de 7 euro. „Alarmfase 1 is ingegaan”, zo typeert directeur P. de Vries van de Vereniging van Effectenbezitters (VEB) de situatie. „Een Nederlands succesverhaal lijkt af te lopen.” De goede producten van Baan Company ten spijt.

De voorzitter van de raad van commissarissen, Pierre Everaert (ex-Ahold, ex-Philips), neemt het interim-topmanschap op zich. Hij geeft de Amerikaanse zakenbank Lazard Freres opdracht op zoek te gaan naar strategische en financiële partners. Baan zit dringend verlegen om extra kapitaal. Zes verliesgevende kwartalen hebben de financiële positie van de softwarebouwer uitgehold. Het zogenoemde strafbankje van de Amsterdamse effectenbeurs dreigt zelfs even, maar dat onheil weet Baan af te wenden door 90 miljoen dollar aan het eigen vermogen –dat begin dit jaar slechts 9 miljoen dollar bedroeg– toe te voegen. Het geld kwam binnen door de verkoop van de Britse dochter Coda, het afstoten van een belang in Meta4 en het verlagen van de conversieprijs van converteerbare obligaties.

Bij het bekendmaken van de resultaten over het eerste kwartaal van dit jaar (26 miljoen dollar verlies) wordt duidelijk dat acute ademnood dreigt. Het eigen vermogen is opnieuw weggesmolten, maar Baan Company houdt vol dat extra kredietfaciliteiten (van de durfinvesteerders Fletcher en Bear Stearns) voldoende zijn om het bedrijf op de rails te houden.

Dieptepunt
De zoektocht naar serieuze overnamekandidaten lijkt niet te vlotten. IBM, Peoplesoft en JD Edwards willen niet, Oracle en SAP zeggen dat Baan niets toevoegt aan hun bestaande activiteiten. De koers tipte deze maand even de 1,16 euro aan, een historisch dieptepunt. Overnamegeruchten –alweer– geven het aandeel daarna procentueel gezien vleugels. In harde euro's stelt de stijging nauwelijks iets voor. Gisteren sloten de Baanen op 2,62 euro. Op de Amerikaanse schermenbeurs Nasdaq wordt de handel in het aandeel Baan stilgelegd. Het nieuws dat Invensys 2,85 euro over heeft voor een aandeel Baan stuwt de koers te snel omhoog. Met de zelfstandigheid van de Veluwse automatiseerder lijkt het gedaan, maar of de aandeelhouders daarom treuren is de vraag. Het doek voor de vroegere beurslieveling is gevallen.