„Leedvermijding, daar
draait alles om bij mij”

Als leed kan worden vermeden, gaat weinig hem te ver. Zelfs verbetering van het menselijk ras vindt Rietdijk een optie. Hem is in dat verband wel verweten dat hij net als Adolf Hitler een superras voorstaat. Maar die vergelijking gaat volgens hem niet op. „Hitler streefde helemaal niet naar verbetering van de menselijke soort. Anders zou hij de Joden, die als zeer intelligent en inventief bekendstaan, niet hebben willen uitroeien.”

Wat in ieder geval wel van natuurkundige en cultuurfilosoof dr. C. W. Rietdijk (71) kan worden gezegd, is dat zijn denkbeelden omstreden zijn. Als het mogelijk zou zijn om vast te stellen dat een pasgeborene een onverbeterlijke crimineel zal worden, is levensbeëindiging voor hem bespreekbaar.

Verder is hij voorstander van een verbod op voortplanting door asociale mensen en zou hij er geen enkel bezwaar tegen hebben als via genetische manipulatie een „beter” soort mensen kan worden gekweekt.

Zijn ideeën stelde hij al in de jaren vijftig te boek, maar dat trok toen nauwelijks de aandacht. Dat veranderde begin dit jaar toen de Gehandicaptenraad hem aanklaagde bij justitie en de SGP-fractie in de Tweede Kamer de minister vroeg tegen hem op te treden. Aanleiding was de bundel interviews ”De Holle Diamant” van Parool-journalist Maurits Schmidt, waarin ook Rietdijk aan het woord komt. Of het tot vervolging komt, is overigens nog niet duidelijk.

In het interview met Schmidt bepleit Rietdijk abortus dan wel euthanasie bij „geestelijke of lichamelijke onvolwaardigheid” en geeft hij de voorkeur aan hoogstaande en begaafde mensen boven „mongooltjes” als Nederland niet meer dan een bepaald aantal inwoners zou mogen tellen. Sinds de ophef rond dit interview heeft hij de ene na de andere journalist over de vloer gehad en wordt in publieke debatten nog al eens naar zijn denkbeelden verwezen.

Eugenetica
Zijn opvattingen mogen dan door sommigen als extreem worden afgeschilderd, zelf is hij ervan overtuigd dat de ontwikkelingen in de komende decennia onvermijdelijk de richting zullen volgen die hij heeft aangegeven. „Ik denk dat ze niet zijn tegen te houden”, formuleert hij bedachtzaam.

Daarbij wijst hij op verschijnselen die zich in de Verenigde Staten aandienen en die naar zijn stellige overtuiging binnen niet al te lange tijd zullen overwaaien naar Europa. „Op de Amerikaanse tv prijzen spermabanken hun producten aan met de mededeling dat de donoren behoren tot de top van de Harvard-studenten. Ik vind dat een vorm van eugenetica waar we blij mee moeten zijn.

Een andere ontwikkeling die door sommigen wordt voorspeld, is dat het straks mogelijk zal zijn om van een vrouw enkele tientallen eicellen te bevruchten en dan in het laboratorium de eigenschappen te bepalen. Ouders kunnen dan kiezen welke bevruchte eicel geïmplanteerd wordt. Het lijkt nu nog fictie, maar ik twijfel er niet aan dat dit eraan komt. Het is een vorm van kwaliteitsselectie die ik op vele terreinen praktijk zie worden. Ik vind dat een goede ontwikkeling.”

Tragisch
Dat hij denkt dat zijn denkbeelden toekomst hebben, heeft alles te maken met de centrale uitgangspunten waaruit ze voortkomen: leedvermijding en geluksvergroting. Daar draait wat hem betreft alles om en hij verwacht dat de mensheid op dit punt op hetzelfde uitkomt.

Zelf worstelt hij al een leven lang met de kwestie van leedvermijding en geluksvergroting. „Het tragische, het ernstige lijden aan de ene kant en het grote geluk aan de andere kant hebben van jongs af aan op mij de meeste indruk gemaakt van alle dingen in het leven. Ik hoef dan alleen maar mensen op tv te zien wier huis uit wraak in brand is gestoken.

Of neem nu iemand die door toeval met de verkeerde partner is getrouwd waardoor zijn hele leven anders is gelopen dan wanneer hij of zij toevallig een andere partner had opgedaan. Dat vind ik zulke tragische dingen dat ik daar vaak mee bezig ben.”

Religieus
Dat het vermijden van leed tot prioriteit nummer één zou moeten worden uitgeroepen, vindt hij een gedachte die minder uitzonderlijk is dan sommigen denken. „Ik kan gewoon aansluiten bij het christendom, want de liefde tot de naaste behoort in het leven van christenen bovenaan te staan. Naastenliefde uit zich in vergroting van het geluk van anderen en verkleining van het lijden. De Bergrede met haar aansporing tot barmhartigheid en integriteit is één grote oproep tot beperking van het leed van de naaste.”

Waar komt het lijden volgens u vandaan?
„Ik geloof niet dat het zomaar uit de lucht komt vallen. Wel benader ik het wetenschappelijker dan de meeste christenen zullen doen. Naast de lokale en zeer beperkte natuurwetten die wij om ons heen zien, denk ik dat er ook veelomvattende wetten bestaan die het lot van de mens en het lot van hele beschavingen regelen. Daar zou je religieuze achtergronden achter kunnen vermoeden.”

Een almachtige hand?
„Mag ik dat even anders formuleren? Alles in ons lichaam verloopt via natuurwetten, waarbij mijn bewustzijn als een telefooncentrale alles coördineert. Zo zou het ook in het universum kunnen zijn. De ziel van het universum, wat bij de mens het bewustzijn heet, zou je God kunnen noemen.”

God zou dan de gevangene zijn van die wetten. Maar die wetten moeten toch bedacht zijn?
„Wellicht is het zo dat al die wetmatigheden terug te brengen zijn tot een allesomvattend principe. De religieuze uitspraak dat uit God alles voortvloeit, zou dus nog wel eens een grote wetenschappelijke waarheid kunnen bevatten.”

Het model waar u naar op zoek bent, is al te vinden in de Bijbel.
„Ik aanvaard veel van wat er in de Bijbel staat, maar veel is ook vaag. Die vaagheid is er de oorzaak van dat allerlei tegenstrijdige interpretaties zijn ontstaan en groepen elkaar de hele geschiedenis door fel hebben bestreden en dat nog doen. Ik wil zelfs nog een stapje verdergaan. Met de Bijbel in de hand heeft men zich tegen homo's gekeerd. Dat vind ik inhumaan. Een ander voorbeeld is dat op grond van de Bijbel seksualiteit buiten het huwelijk is afgekeurd. Daardoor zijn veel verkramping en angst- en schuldgevoelens ontstaan. Dat wordt althans door vele psychologen gesteld en dat lijkt me geloofwaardig.”

Waar bijbelse principes worden losgelaten, gaat het geheid mis. Neem bij echtscheiding het kinderleed en bij seksualiteit de verloedering. De dam van Gods geboden is kennelijk heilzaam.
„Ik geef toe dat er ook grote negatieve kanten zitten aan de liberalisering van de moraal, maar al afwegende denk ik dat de mensen bijvoorbeeld op seksueel gebied nu gelukkiger zijn dan anderhalve eeuw geleden in de victoriaanse tijd. De christelijke moraal zoals die de afgelopen 2000 jaar heeft gefunctioneerd, heeft in de praktijk niet altijd even positief gewerkt. De grote verdienste blijft overigens het zware accent op naastenliefde en integriteit.”

Onderdeel van diezelfde christelijke moraal is dat de mens van menselijk leven moet afblijven. Dat is het terrein van God. Het gaat de menselijke maat te boven.
„De mens is voortdurend bezig om leed te voorkomen. De hele medische wetenschap is ingrijpen in wat ons overkomt. Door zich intens met het leven te bemoeien, doet ze aan leedvermijding. In dezelfde lijn ligt mijns inziens dat euthanasie wordt toegepast. Ook dat is leedvermijding.

Vergelijk eens hoe de wereld er 500 jaar geleden uitzag en nu. De mens is steeds meer gaan ingrijpen in de maatschappij dankzij de ontwikkeling van de wetenschap. Daardoor is het nu een stuk beter geworden. Waar dat ingrijpen een stuk verder is, bijvoorbeeld in West-Europa, staat het er veel beter voor dan in Afrika, waar de mens veel minder ingrijpt. Daarom kan de mens maar beter zo vrijelijk mogelijk ingrijpen. We zijn gezonder en humaner geworden. Er is meer verbeterd dan verslechterd. De mens kan blijkbaar veel vrijheid aan.”

Maar kan de mens ook het hanteren van de sleutels over leven en dood aan, zoals bij euthanasie?
„De risico's en uitwassen zie ik niet opwegen tegen de enorme hoeveelheid lijden die voorkomen kan worden als ouders de keuze hebben die ik heb voorgesteld.”

U heeft u zelfs ook uitgesproken voor de mogelijkheid van levensbeëindiging bij dementerenden.
„Ja, als de familie daarmee akkoord gaat, zou ik ervoor zijn om bij onomkeerbare dementie de mogelijkheid van levensbeëindiging te openen. Ik weet me hierbij gesteund door een meerderheid van de bevolking, zo blijkt uit peilingen.”

Dan bepalen straks triviale zaken als de wintersport en de erfenis dat een bejaarde moet worden gedood.
„Zou dat zo verschrikkelijk zijn? Als iemand toch dement is en hier in dit leven eigenlijk alleen nog vegeteert? Is het dan eigenlijk wel belangrijk wat de aanleiding is om euthanasie toe te passen? Juist vanuit het gezichtspunt van christenen die aan een voortbestaan na de dood geloven, lijkt het me jammer dat iemand eerst nog tien jaar in zo'n dementerende toestand moet verkeren voordat hij of zij het bestaan op een zinvolle wijze in een volgend stadium kan voortzetten.”

Minister Borst wil levensbeëindiging ook na de 24e week van de zwangerschap toestaan als gevreesd wordt voor ernstig lijden. Een eerste stap?
„Ik verwacht dat wel. Het past in de hele ontwikkeling van voorbehoedsmiddelen-abortus-euthanasie.”

Hoe ver gaat u? Stel dat ouders hun kindje niet willen omdat het maar één oog heeft. Mogen dan de ouders vragen dat hun het te verwachten leed wordt bespaard?
„Met enige aarzeling zou ik de mogelijkheid willen scheppen dat in dat geval levensbeëindiging wordt gevraagd. Nog duidelijker ligt het voor mij bij zwakbegaafden. De overheid zou daar criteria voor moeten aanleggen.”

Ook de kleur van de ogen?
„Ouders moeten wel serieus te nemen zijn. De kleur van de ogen speelt slechts een geringe rol bij de aantasting van hun geluk. Ik vind dat dus geen serieus argument. Het moet wel invoelbaar zijn.”