Stuurloze satelliet SOHO teruggevonden

SOHO raakte vorige maand stuurloos door een foutje tijdens regulier onderhoud, uitgevoerd door een grondstation van de NASA. SOHO staat voor Solar and Heliospheric Observatory, een ruimteobservatorium dus voor onderzoek aan de zon en de directe omgeving daarvan. Het is een satelliet die de ESA ziet als een van haar meest ambitieuze projecten van de jaren negentig. „Het apparaat zal onderzoekers de eerste ononderbroken blik op onze zon geven”, zei de Europese ruimtevaartorganisatie bij de lancering van de satelliet in december 1995.

Alle zonnetelescopen en ook een aantal satellieten voor onderzoek van de zon hebben altijd last van de schaduw van de aarde, waarin ze elk etmaal kortere of langere tijd verblijven. SOHO niet, want die maakt geen rondjes om de aarde maar zit sinds begin 1996 in een baan om de zon. Nu doet onze planeet dat ook, maar op een afstand van 150 miljoen kilometer. SOHO maakt zijn baantjes om de zon op niet meer dan 1,5 miljoen kilometer, dus zit er nooit een planeet of ander hemellichaam tussen de satelliet en de zon.

Cyclus
In april van dit jaar, aan het eind van de geplande levensduur van SOHO, zei ESA nog dat de satelliet in uitstekende conditie was en dat het de bedoeling was het observatorium zeker nog tot in het jaar 2003 in bedrijf te houden. Onderzoekers waren opgetogen over die mededeling. De zon kent een elfjarige cyclus van minimale en maximale activiteit en beleeft in het jaar 2000 weer een maximum.

Zeker gezien de beelden die SOHO nu al van de zon heeft laten zien, kijken sterrenkundigen met enige spanning uit naar wat de satelliet dan aan het licht zal brengen. Zo gaf SOHO op 5 mei van dit jaar zicht op een tornado aan de zuidpool van de zon, waarbij een gaswolk zo groot als het Afrikaanse continent uit de zonneatmosfeer oprees. Een Brits team heeft ongeveer een dozijn van dit soort niet eerder bekende tornado's gevonden. De gassen daarin hebben een temperatuur van ongeveer 250.000 graden Celsius en bereiken snelheden van 150 kilometer per seconde, oftewel 500.000 kilometer per uur. Een tornado op aarde is met 500 kilometer per uur in vergelijking daarmee een briesje.

Verder hebben onderzoekers met plezier gekeken naar komeetinslagen op de zon die in het beeld van de beste telescopen op aarde niet de minste rimpeling veroorzaken. SOHO registreerde hoge zonnevlammen die, volgens ESA-specialisten, geen invloed hebben op aarde en ook geen negatieve effecten hebben op astronaturen die op dat moment buiten de bescherming van de aardse atmosfeer verkeren.

Stabiel
Om de vorige maand verdwenen satelliet weer in beeld te krijgen, stuurden Amerikaanse ruimteonderzoekers met een 305-meter-radiotelescoop in Puerto Rico een signaal naar de omgeving waarin SOHO het laatst was gesignaleerd. De uitgezonden signalen van deze telescoop werden door de zonnesatelliet teruggekaatst naar een van de schotelantennes van NASA's Deep Space Network in Goldstone. Dat netwerk gebruiken de Amerikanen onder meer voor hun speurtocht naar leven elders in het heelal. Uit de opgevangen signalen hebben ESA- en NASA-deskundigen kunnen opmaken dat de satelliet langzaam en stabiel door de ruimte tolt, niet ver van zijn oorspronkelijk positie in de ruimte. Hieruit concluderen de medewerkers van ESA en NASA dat SOHO de afgelopen weken aan de buitenkant weinig schade heeft opgelopen.

Sneller dan verwacht blijkt het ruimtestation zich weer te herstellen en naar de zon te draaien. Dat laatste is nodig om voldoende energie aan het zonlicht te onttrekken zodat daarmee de communicatie met de satelliet weer op gang kan komen. De ESA gaat ervan uit dat het herstel twee maanden zal duren.

Of SOHO dan ook daadwerkelijk het observatiewerk weer kan oppakken, hangt af van de mogelijke schade door bevriezing die de wetenschappelijke apparatuur en de motortjes door het gebrek aan energie hebben opgelopen.