Op een houtje bijten in 2000

De burgemeester uit een van de 548 Nederlandse gemeenten heeft het millenniumprobleem tijdig getackeld. Hij kondigde nu alvast aan dat de medewerkers van zijn afdeling automatisering op zaterdag 1 en zondag 2 januari 2000 moeten 'overwerken' om eventuele computerstoringen op te lossen.

„Echt gebeurd”, zegt C. J. J. M. Stoop, de beleidsmedewerker van de Vereniging voor Nederlandse Gemeenten (VNG) die zich „meer dan fulltime” bezighoudt met het millenniumprobleem. Afgelopen woensdag sprak hij in de Utrechtse Jaarbeurs op een themadag van Divosa, de vereniging van overheidsorganen voor sociale arbeid, over de gevolgen die het nullenprobleem heeft voor sociale diensten. „Ik hoop maar dat de 400 gemeenten die niet vertegenwoordigd zijn hun zaakjes voor elkaar hebben”.

Terwijl hij het zegt, schudt hij ongelovig zijn hoofd. De cijfers zijn immers hard: van de 220 gemeenten die zich sinds september vorig jaar bij de VNG hebben aangemeld om hun complete computersysteem te laten doorlichten op mogelijke problemen bij de overgang van 1999 naar 2000, hebben tot nu toe slechts vijftig de formulieren teruggestuurd. „Een tegenvaller”, vindt Stoop. En dan gaat het hier nog maar om een inventarisatie op papier –weliswaar de broodnodige eerste stap– maar intussen is er nog geen byte veranderd.

Stoop lijkt het zat om voorbeelden aan te dragen van problemen die straks kunnen gaan spelen. „Wacht maar af, ze komen vanzelf naar u toe”, zegt hij tegen de zaal. Maar de oplossingen niet, voegt hij er veelbetekenend aan toe.

Terugbetalen
Zonder mededogen hakt hij de illusie weg dat de schade pas op 3 januari 2000 zal ontstaan. Wie op 18 april 1998 een terugbetalingsregeling treft met een cliënt van de sociale dienst, en dat uitsmeert over drie jaar, moet als einddatum 18 april 2001 invullen. In veel computerprogramma's zijn voor het jaartal maar twee cijfers beschikbaar: 18-04-01. Als het al lukt om deze datum in te vullen, dan heeft de cliënt direct een probleem: volgende week komt de eerste aanmaning want de computer stelt vast dat er een betalingsachterstand is van 97 jaar. De betalingen over 1900 en 1901 zijn nog niet binnen, denkt het apparaat.

Andere voorbeelden zijn de zogenaamde heronderzoeken waarbij de sociale dienst vaststelt of de omstandigheden van de cliënt niet gewijzigd zijn. Dat gebeurt in veel gevallen om de anderhalf jaar. Afhankelijk van de software die de gemeente gekocht heeft, lukt het dus na juli 1998 niet meer om daarvoor een datum in de computer te plaatsen.

Houtje
Toch zijn dat niet de grootste problemen. De hamvraag is of de anderhalf miljoen uitkeringstrekkers van het jaar 2000 de eerste paar maanden van het jaar op een houtje moeten gaan bijten. Dat hangt overigens niet alleen van de sociale diensten af: werkt de bankgirocentrale, komen de gegevens over studiefinanciering wel binnen, hoe zit het met de koppeling naar de bedrijfsvereniging?

„Door dan maar een back-up uit 1999 te pakken, ben je er niet”, voorspelt Th. Kivits, sectorhoofd sociale zaken van de gemeente Tilburg. Hij noemt serieus de mogelijkheid dat gemeenten hun cliënten dan maar met een cheque of met klinkende munt moeten betalen.

Tilburg is een van de gemeenten die in november vorig jaar gevraagd is mee te doen aan een proef om na te gaan welke gevaren dreigen. Kivits: „We hebben al onze hardware, software, besturingssystemen en koppelingen naar andere computers bekeken en kwamen voor de afdeling sociale zaken op tachtig objecten die we moesten controleren. Voor een gemeente als Den Haag ligt dat zelfs op 900 objecten”.

Voor al die automatiseringsonderdelen stelde Tilburg vast of ze wel of niet millennium-proof waren, afgaande op de gegevens van de leverancier. „De uitkomst loog er niet om”, zegt Kivits. „We zijn behoorlijk geschrokken. Het bleek dat 75 procent van ons systeem een jaar-2000-risico bevat. Dat kan gaan om wat verouderde hardware, of om zelfbouwprogramma's waarvan de maker met de vut is of in Spanje woont”. Inmiddels heeft Tilburg een millenniumwethouder benoemd en is er maar één prioriteit op automatiseringsgebied: het probleem van het jaar nul.

Kenniscentrum
Heeft Tilburg er in het verleden een rommeltje van gemaakt, dat er nu zo'n achterstand is? „Integendeel”, zegt J. J. Bus, „Tilburg loopt juist voorop”. Bus is senior consultant bij het Haagse adviesbureau KPMG, maar is voorlopig ingehuurd door de VNG als projectleider van het “Kenniscentrum 2000”. Dat is een vorige maand door de overheid in het leven geroepen expertisecentrum wat sociale diensten van gemeenten moet gaan ondersteunen.

Het centrum functioneert nog nauwelijks: „Ze hebben net vandaag de telefoonlijn aangelegd”, zegt Bus. Het is de bedoeling dat het kenniscentrum informatie bundelt voor gemeenten, afstemt met leveranciers van software en controleert of de gegevens kloppen”. Want zelfs zwart op wit garantie van een leverancier dat iets millenniumbestendig is, is onvoldoende. „Alles moet getest worden”. In het kenniscentrum komt een testlab waar de complete automatisering van een sociale dienst wordt nagebouwd.

Reparatie
De resultaten van Tilburg staan helaas model voor andere Nederlandse gemeenten, stelt VNG-beleidsmedewerker Stoop vast. Een van de kritiekpunten bij het onderzoek in Tilburg was dat de verantwoordelijken zich nauwelijks bewust waren van de ernst van de problemen. De gedachte heerst dat de afdeling automatisering het wel op zal knappen, of dat de leveranciers verantwoordelijk zijn.

Na de bewustwording volgt de inventarisatie. Dat is stap 3 van de 10, op de schaal die het Millenniumplatform aanhoudt om de voortgang te meten. „Ik ken tot op heden geen gemeente waar men verder is dan de inventarisatiefase en concreet begonnen is met de reparatie”, zegt Stoop.

Hij schat dat de kosten zo'n 20 à 30 procent van het totale automatiseringsbudget zullen opslokken. Voor de gemeente Tilburg komt dat neer op 2 à 3 miljoen gulden. „Niet over praten. Gewoon doen. De paspoorten en de uitkeringen, die móeten nu eenmaal de deur uit”.

„Dus: begin nú, als u nog niet begonnen bent. Maar ik verzeker u dat u dan toch al te laat bent. En áls u al bezig bent, intensiveer dan de werkzaamheden. Dan kunnen we elkaar misschien nog vrolijk aankijken, na 2000”.

Matgeslagen verlaten de directeuren van sociale diensten de zaal. Er is nog één kans voor hen: cliënten omscholen tot informatici en direct een contract aanbieden.