Het scherm is niet langer veilig

Eindelijk tijd voor koffie. Dat smaakt wel, na een dik uur knutselen met het rekenprogramma Lotus 1-2-3. De koffiehoek is pal naast de computerruimte. 't Is 1989, een paar maanden geleden heeft de afdeling haar eerste kleurenscherm aangeschaft.

Een enthousiaste collega vertelt over het programma dat hij zojuist op die pc heeft geïnstalleerd: een schermbeveiliger. „Die zorgt ervoor dat je scherm niet meer inbrandt. Als je tien minuten niet aan je computer zit, wordt het beeldscherm zwart. Voortaan gaan die monitoren veel langer mee”, beweert hij. Trots troont hij z'n collega's mee naar de machine in kwestie.

Demonstratief schakelt hij de computer 'aan'... maar er gebeurt niets. Klopt, hij stond al aan, het scherm was net zwart geworden en de ijverige collega had de machine juist uitgeschakeld. Een vol uur rekenwerk was verloren.

Grasmaaier
Tien jaar geleden was zo'n schermbeveiliger of screensaver geen overbodige luxe. De ouderwetse monitoren, zwart-wit, zwart-oranje of zwart-groen, hadden snel last van inbranden. De menuprogramma's uit het pre-Windows-tijdperk stonden soms urenlang op het scherm en lieten hun 'sporen' na in de vorm van een ingebakken patroon in de fosforlaag op het glas van de monitor.

Een bekend menuprogramma, Norton Commander, vond daar wat op en kwam eind jaren '80 met een schermbeveiliger. Was de computer een paar minuten werkeloos, dan veranderde het scherm plotseling in een zwarte sterrenhemel. Het was een van de eerste screensavers die 'bewogen': elke ster bestond een tijdlang uit een enkele punt, die langzaam veranderde in een ruitje en een grotere ster. De starende computeraar was op ruimtereis.

Microsoft nam het idee over en bouwde vanaf Windows-versie 3.0 een soortgelijke schermbeveiliger in, waarin de sterren vervangen waren door het logo van Windows: wapperende raampjes in een veelheid aan kleuren.

Het was de start van een complete rage die nog steeds niet is uitgewoed: beginnende computeraars kwamen niet verder dan de standaard-ruiten van Windows, de gevorderden vonden telkens een nieuw programma om zich te onderscheiden.

Zo verschenen er rondvliegende taartpunten, over het scherm stromende lichtkranten met gedichten en complete diaklankbeelden met een Van Gogh die langzaam vervaagde tot een Renoir.

De schermbeveiliger was niet langer een nuttig accessoire –moderne monitoren hebben geen last van inbranden– maar een modegril, het persoonlijke tintje dat iemand aan zijn computer gaf. Je ging er voor je plezier naar kijken. Ook de mogelijkheid om een wachtwoord in te bouwen kwam van pas: de schermbeveiliging was het slot op de harde schijf, voor wie even de hielen wilde lichten.

Broodrooster
De fantasie van de ontwerpers lijkt onbeperkt. Een van de klassiekers onder de screensavers is de grasmaaier. Het scherm verandert in een grasveld met hier en daar een bloem, tot er een grasmaaier verschijnt. Die rijdt in banen over het scherm, maar achter hem groeit het gras snel weer aan. Zodoende heeft de computer het er druk mee als de gebruiker hem met rust laat.

Een andere schermbeveiliger maakt van het scherm een levensecht aquarium, met planten, luchtbelletjes –met bijbehorend geborrel– en tal van exotische vissen. Op de bodem scharrelen wat krabben rond. Een Wageningse hoogleraar die deze screensaver verkozen had, kreeg voor z'n verjaardag een potje visvoer, dat daarna een vaste plaats kreeg boven op de monitor.

Zowel het aquarium als de grasmaaier is een schermbeveiliger van After Dark, gemaakt door een Californisch bedrijf. Wie een tijdje rondtuurt door het aquarium ziet plots een vreemde vis: een rondzwemmend broodrooster met vleugels. „Ik liep de keuken in en zei tegen mezelf: Vliegende broodroosters, dat is het!”, zei Jack Eastman, de bedenker van het huismerk van After Dark, de “Flying Toaster”.

Sinds 1990 heeft het bedrijf tientallen screensavers op de markt gebracht. Langzamerhand ontstond de trend om niet het scherm te vervangen door een tekenfilmpje maar om de informatie die al op het scherm staat, te bewerken. De Disney-collectie van After Dark laat een Donald Duck langs een touw over het scherm zwieren en dat met grote vegen verf besmeuren. Of meer dan honderd Dalmatiërs gaan tegen elkaar tekeer en vegen met een dweil het scherm schoon.

Lijkt de fantasie onbeperkt, juist daardoor gaan sommige savers duidelijk over de grens. Eind vorig jaar bracht Bomico een schermbeveiliger op de markt die de werkeloze computeraar een computermaatje geeft. Op het scherm verschijnt een jongedame –of, naar keuze, een jongeman– die langzamerhand een band opbouwt met de gebruiker. Afhankelijk van de belangstelling groeit dat zelfs uit tot een intieme relatie.

Bedreiging
Ook het andere uiterste bestaat. Amerikaanse christenen beschamen meestal hun Nederlandse geloofsgenoten wat betreft vrijmoedigheid – zij zien ook de screensaver als geschikt middel om blijk te geven van hun overtuiging. Een groep lutheranen uit de Verenigde Staten verspreidt sinds 1993 via Internet een pakket met diverse schermbeveiligers: een oplichtend kruis in verschillende kleuren of over het scherm stromende bijbelteksten, naar keuze in de King James Version of in een nieuwere vertaling. Het pakket bevat verder een quiz met 1200 meerkeuzevragen, een complete geloofsbelijdenis van de evangelisch-lutherse synode uit Wisconsin en een persoonlijk getinte verklaring van de auteur: „De grootste bedreiging voor je toekomst zijn niet de drugsbendes of de criminelen. Ook niet kanker, aids of Irak, maar de valse leringen van degenen die de woorden van de Bijbel verdraaien”.

Het voorbeeld van de lutheranen heeft veel navolging gekregen en er zijn tal van christelijke screensavers op Internet te vinden. Meestal gaat het om variaties op hetzelfde thema: bijbelteksten of spreuken, mooie natuurfoto's en stemmige muziek.

Dode vis
Ook bedrijven kregen lucht van de schermbeveiligers. Een mooie screensaver die tegelijk de merknaam promoot, is een uniek pr-artikel. Bekend zijn de stuiterende dop van de Heineken-bierfles en het pookje van BMW. Sommige savers schieten hun doel voorbij: computerfabrikant Compaq bracht een 80 megabyte grote commercial uit, in de tijd toen harde schijven van meer dan 100 megabyte nog een luxe waren.

Vorig najaar bedacht Hewlett Packard een slimme truc: het elektronicabedrijf verspreidde een variant op de Tamagotchi, maar dan voor de pc. De Mopy-fish is een kleurrijke papegaaivis, die je zoet moet houden, voeren en vertroetelen. Bij gebrek aan aandacht drijft het dier op een kwade dag langs de bovenrand van het scherm. De truc zit 'm in de aankleding van het aquarium: door vaak te printen, verzamelt de computeraar punten, die op Internet in te wisselen zijn voor plantjes, krachtvoer en een bruissteentje. Een kleurenprint levert dubbele punten op.

De jongste ontwikkeling is de schermbeveiliging als nieuwsbron. Diverse Amerikaanse –en sinds een paar maanden ook Nederlandse– Internet-nieuwsdiensten laden op rustige momenten de computer vol met de laatste nieuwtjes, de fileberichten of de weersverwachting. Staat het apparaat even onbemand, dan spoelt het nieuws over het scherm. Dé garantie voor een actuele screensaver. Je zou er je toetsenbord voor met rust laten.