Haider als verkiezingsthema

Oostenrijk onregeerbaar? Absoluut niet. Slechts een paar landen in Europa ogen zo stabiel als deze alpenrepubliek. Het werkloosheidspercentage is met minder dan 5 ronduit laag, het begrotingstekort ligt ruim onder de EMU-norm van 3 procent, de inflatie is te verwaarlozen en de sociale voorzieningen zijn, ook al zijn ze wat afgeslankt, royaal te noemen.

Op het eerste gezicht kan de dertien jaar oude ”grote coalitie” van de sociaal-democratische SPÖ en de centrumrechtse Volkspartij (ÖVP) tevreden zijn en de verkiezingen van morgen met vertrouwen tegemoet zien. De kiezer zal een regering die op zo'n prestatie kan bogen toch niet afstraffen?

Dat is nog maar de vraag. Nooit eerder was politiek in het naoorlogse Oostenrijk zo ongewis als vandaag, nooit eerder was de uitkomst van de verkiezingen zo moeilijk te voorspellen. De coalitie blijft mogelijk aan de regering. Maar voor hetzelfde geld ruimt ze het veld. Om plaats te maken voor wat? Iedereen heeft het erover, maar niemand weet het. Ook in de Weense koffiehuizen blijven ze het antwoord schuldig.

Vreemdelingenangst
Verantwoordelijk voor al deze onzekerheden is Jörg Haider, de aanvoerder van de extreem rechtse Freiheitliche Partei (FPÖ). De 49-jarige leider is geen nieuw gezicht in de politiek. Zijn bewondering voor Hitlers werkgelegenheidsbeleid is maar al te bekend, alsmede zijn verzet tegen immigranten en zijn verzet tegen Oostenrijks lidmaatschap van de Europese Unie.

Toen de gebruinde Haider, hij wordt wel de held van de zonnebank genoemd, in 1985 leider van de toen nog liberale FPÖ werd, was de partij op sterven na dood. Nu dreigt ze de conservatieve ÖVP van Wolfgang Schüssel, vice-kanselier en minister van Buitenlandse Zaken, van de tweede plaats te verdringen. De laatste peilingen geven de ”Freiheitlichen” van Jörg Haider 28 procent van de stemmen, tegenover 24 voor de ÖVP van Schüssel. De sociaal-democraten van kanselier Viktor Klima blijven met 35 procent de grootste partij. Ter vergelijking: twintig jaar geleden behaalden de sociaal-democraten nog 50 procent van de stemmen en de conservatieven nog bijna 40 procent.

Hoe heeft Haider zo ver kunnen komen? Voor een deel door in te spelen op vreemdelingenangst en door een harder standpunt in te nemen dan welke andere partij ook als het gaat om wet en gezag. Grote delen van de alpenrepubliek hangen momenteel vol met posters van de Freiheitlichen. Leuzen zoals ”Stop het misbruik van politiek asiel” en ”Stop de vloed van vreemdelingen” doen het goed bij de Oostenrijkse burger.

Dat was in 1994 wel anders. Toen Haider indertijd pleitte voor een „Oostenrijk voor de Oostenrijkers” kwamen tegenstanders massaal in het geweer. Nu hebben een paar honderd mensen onder leiding van de protestantse kerk een oproep ondertekend om een eind aan de hetze te maken.

Maar het is niet de enige reden waarom Haider hoge ogen gooit in de peilingen. Keer op keer neemt hij het onrechtvaardige, maar tot dusver onuitroeibare ”Proporz”-systeem op de korrel, waarbij de twee regeringspartijen de baantjes onder elkaar verdelen. Oostenrijkers met de verkeerde kleur kunnen hogere ambtenarenfuncties wel vergeten.

Bovendien gaat Haider tactisch te werk. „Wat het verkiezingsresultaat ook zal zijn”, zegt hij, „ik blijf premier van Karinthië.” Boven aan de kieslijst van de Freiheitlichen staat ook niet Haider, maar Thomas Prinzhorn, een succesvol industrieel wiens economische denkbeelden zelfs door Schüssels aanhangers worden bewonderd. Wat de Freiheitlichen hopen is dat een groot aantal conservatieven, die de grote coalitie met de sociaal-democraten beu zijn, maar geen fans van Haider zijn, op hen zullen stemmen. Ze hoeven toch immers niet bang te zijn dat Haider kanselier wordt.

Nachtmerrie
Krijgt Oostenrijk straks een coalitie bestaand uit Freiheitlichen en conservatieven waarbij Haider vanuit Karinthië aan de touwtjes trekt? Toen twee maanden geleden de conservatieven nog voorlagen in de peilingen op Haiders partij behoorde deze variant zeker tot de mogelijkheden. Maar sinds de conservatieven de tweede plaats aan de Freiheitlichen zijn kwijtgeraakt, zegt Schüssel dat als zijn partij inderdaad op de derde plaats eindigt, ze in de oppositie gaat.

Dit scenario zet bondskanselier Klima voor het blok. Omdat de sociaal-democraat zijn kiezers heeft beloofd nooit een regering met Haider te zullen vormen, ontbreekt het de populaire regeringsleider in dat geval aan een coalitiegenoot. De Groenen zijn te klein en zowel het Liberale Forum als de Onafhankelijken, een nieuwe partij, duikt waarschijnlijk onder de kiesdrempel van 4 procent. Dan moet de FPÖ, als tweede partij, een regering vormen.

De grootste nachtmerrie van de sociaal-democratische SPÖ is echter dat de ÖVP toch tweede wordt. Al maandenlang vallen de conservatieven en hun regeringspartner SPÖ van de ene in de andere ruzie. Zo willen de conservatieven dat Oostenrijk net als zijn buren Hongarije en Tsjechië tot de NAVO toetreedt. Maar de sociaal-democraten houden onverminderd vast aan de neutraliteit van het land, die sinds 1955 in de grondwet verankerd ligt. Politiek analisten denken vooral dat de ÖVP er na dertien jaar genoeg van heeft de ”junior partner” in het landsbestuur te zijn. Als dat klopt zou Schüssel volgende week wel eens contact met Haider kunnen opnemen.