Alleen schuiven en wachten resulteert

Hij is net terug uit Albanië en kampt met een chronisch tekort aan slaap. Heeft nauwelijks een oog dichtgedaan de achterliggende drie weken, sinds hij naar de Balkan vertrok in het kader van een uniek project om verstrooide families te herenigen via zijn radioprogramma's.

„Mijn formule heeft succes gehad”, zegt hij, als hij even op adem komt op zijn thuisbasis in Harderwijk. „We hebben heel wat mensen bij elkaar gebracht die elkaar waren kwijtgeraakt. Dat konden we vooral realiseren dankzij onze satelliettelefoon.” Voordat David Koster aan zijn herenigingsproject begon, moest er fors wat voorwerk worden verricht. Twee mensen werden vooruitgestuurd om vluchtelingen over het programma te informeren.

Dankzij jarenlange ervaring op dit terrein wist Koster, in het dagelijks leven directeur van het mediaproductiebedrijf Transmissie, dat zijn programma's zouden aanslaan. Terugblikkend: „Door intensief met de vluchtelingen om te gaan worden goede contacten gelegd. We proberen een vertrouwensband te krijgen. De vluchtelingen peilen al vrij snel dat wij oprechte interesse hebben in hun lot. En als ze dan eenmaal aan het vertellen slaan, komt ook alles los.” Op die manier hoorde Koster honderden ooggetuigeverslagen van mensen. Gruwelijke verhalen vaak. Mensen die voor de ogen van familieleden worden verminkt, gemarteld en omgebracht. Koster wist dat er misdadige dingen in Kosovo gebeuren. Maar hij had niet verwacht dat dat op zo grote schaal zou zijn. „De werkelijkheid is anders”, schudt hij zijn hoofd, nog steeds verbijsterd. „Ik kan geen woorden vinden voor de dingen die zich daar anno 1999 afspelen. Ze passen niet in onze tijdgeest. Ze tarten elke beschrijving en je moet jezelf ervoor afsluiten wil je het mentaal overleven.”

Corruptie
Ook op een ander punt is Koster door de werkelijkheid uit de droom geholpen. Op een afstand bezien lijkt het alsof er sprake is van een massief geoliede en georganiseerde hulpverlening in Albanië, met als vlaggenschip de UNCHR. Koster keek om zich heen en ontdekte de keerzijde. „Er is nog steeds een groot gebrek aan hulpverlening. De hulpverlening concentreert zich voornamelijk rondom de hoofdstad Tirana.” Transmissie is in drie goed gestructureerde vluchtelingenkampen geweest. In het zuiden en het noorden zijn nauwelijks hulpverleners te bekennen. Het bergachtige landschap maakt het vervoer van goederen en personen moeilijk. Dit wordt verergerd door de erbarmelijke toestand van het wegdek.

Koster koos er bewust voor uitzendingen te arrangeren vanuit de tientallen over het land verspreide ongeorganiseerde kampen. Hij steekt zijn bewondering voor de lokale bevolking niet onder stoelen of banken. „Men stelt alles beschikbaar om vluchtelingen onderdak te bieden.” De omstandigheden in de vluchtelingenkampen zijn schrijnend. Er is één uur per dag water, de voedselverstrekking is onregelmatig en de ruimte is schaars. Maar het grootste obstakel is de allesbeheersende corruptie.

„Iedereen in Albanië, van hoog tot laag, is corrupt. Voor alles moet worden betaald. Identiteitsbewijzen die eigenlijk gratis horen te zijn kosten geld, hulp kost geld, zelfs vragen kosten geld. Vraag de weg aan een Albanese agent en hij antwoordt met een wedervraag, de vraag om geld.” Albanië heeft in relatief korte tijd een enorme 'ontwikkeling' doorgemaakt. Van een communistisch bewind werd het een jonge democratie. De gevolgen zijn niet op alle terreinen positief. Veel Albanezen hebben het vaste voornemen zich welvaart te verwerven. Het gaat hier niet om criminelen die zich ten koste van de vluchtelingen proberen te verrijken. Toch ontkomt de Transmissie-directeur niet aan de indruk dat corruptie zich vooral nestelt in de kringen van Albanezen die in dienst zijn van de UNCHR. „Ook westerse ambassades zijn er niet van verschoond, omdat ook zij lokale Albanezen in dienst hebben.”

Toestroom afremmen
„Het dienstverband bij een apparaat als de UNHCR en bij ambassades geeft Albanezen een ongelofelijke machtspositie. Zowel gevluchte Kosovaren zelf als hun familie worden op meedogenloze wijze uitgebuit. Zij hebben geen andere keus dan op de afpersing in te gaan.” Hij illustreert dat met het voorbeeld van de sleutelfiguur bij de UNCHR van wie iedereen afhankelijk voor het verkrijgen van een document en stempel voor een noodpaspoort. „Deze man is de zoon van de partijleider van het vorige regime.”

De vluchtelingenorganisatie en de ambassades zien deze corruptie met lede ogen aan, erkennen het onder vier ogen, maar voeren als excuus aan dat ze niet bij machte zijn daar verandering in aan te brengen. „Voor goed functioneren zijn zij afhankelijk van de medewerking van lokale Albanezen, werd mij verteld”, aldus David Koster. „Voor het aanvragen een vluchtelingenstatus moeten mensen dagen in de rij staan en alleen tegen contante betaling wordt er doorgewerkt.”

Ronduit ontgoocheld is David Koster over de UNHCR, die hij hoger in het vaandel had staan. Hij sluit niet uit dat westerse ambassades de medewerking van de Albanezen bewust instandhouden om de toevloed van asielzoekers daardoor indirect en onzichtbaar af te remmen. „Als je alles onmogelijk maakt, zorg je er indirect natuurlijk wel voor dat er niet zo veel Kosovaarse vluchtelingen naar je land komen. Kennelijk wordt er een spel gespeeld tussen de UNCHR en de ambassades.”

Triest blijft ondertussen dat de vluchtelingenkampen uitpuilen van de duizenden weeskinderen en van zwaar getraumatiseerde volwassenen. Het is in deze chaos, tussen de vluchtelingen van wie sommigen alles kwijt zijn, dat David Koster en zijn team een boodschap van hoop proberen uit te dragen. Hij doet dat beperkt en met de nodige dosis schroom. „Hoop doet ook in deze omstandigheden leven. We proberen dat te geven, anders bloeden de mensen innerlijk dood. Eén sprankje is al genoeg.” Koster houdt zich verre van de christelijke boodschap. „We smijten niet met bijbelteksten. Als je dat doet, kom je van een koude kermis thuis. Maar wie echt luistert, weet dat we uiteindelijk christen zijn.”