„Daar begint het mee, met ontslag”

Aan het woord is Hatidza Hren, een jonge en moderne vrouw uit Srebrenica. Zij is de samenstelster van het zojuist uitgekomen boek ”Srebrenica: het verhaal van de overlevenden”. Daarin vertellen 91 mannen en vrouwen die het drama van Srebrenica overleefden wat zij tijdens hun vlucht hebben meegemaakt.

Tot haar vlucht in juli 1995 was Hatidza onderwijzeres in Srebrenica. Nu geeft ze les in Tuzla aan een volle klas kinderen uit Srebrenica. Dezen kunnen niet naar hun geboortestadje terug omdat de Bosnische Serviërs zich niet aan de in Dayton gemaakte afspraken houden.

Misdadiger
„Milosovic is een oorlogsmisdadiger”, vervolgt Hatidza Hren. Hij moet voor het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag verschijnen om zich te verantwoorden. Vijftig jaar na de Tweede Wereldoorlog manifesteert zich in Servië een nieuwe Hitler. „In Kosovo gaat het hierom: het ene volk wil het andere vernietigen. Dat speelde ook in de tijd van de nazi's. Ik denk dat als Milosevic in Kosovo zijn gang kan gaan en de etnische zuiveringscampagne daar voltooit, hij zich morgen gaat vergrijpen aan de Hongaren in de Vojvodina en de moslims in de Sandzak. Dan krijgt Hongarije met een enorm vluchtelingenprobleem te maken. Daarom moeten we hem stoppen voor het te laat is.”

Milosevic begon in Slovenië, toen werd het oorlog in Bosnië en nu is Kosovo aan de beurt. Hatidza: „Dit houdt niet op. Mijn man is afkomstig uit de Vojvodina. Hij was rooms-katholiek. Zijn familie woont nu nog in de Vojvodina. Ze hebben me verteld dat ze zijn ontslagen en dat ze niet meer mogen werken. Daar begint het mee: ontslag. Daarna gaat het van kwaad naar erger. Dus als de Serviërs in Kosovo hun vuile karwei kunnen afmaken, komen de Sandzak en de Vojvodina aan de beurt.”

De Sandzak is een streek in Servië, tegen Montenegro aan, waar veel moslims wonen. Die moslims hebben het al jaren moeilijk en nu het kruitvat Kosovo is geëxplodeerd, verlaten steeds meer moslims ook de Sandzak. Velen worden weggepest door de Servische autoriteiten.

Westerbork
Hatidza Hren bezocht vorige week Nederland. Ze ging ook naar Westerbork. „Toen ik daar was, begon ik te huilen”, vertelt ze. Een soortgelijke plaats heb ik in 1995 achtergelaten. Op ongeveer dezelfde manier heeft zich het drama van Srebrenica voltrokken. Er zijn natuurlijk verschillen. Uit Westerbork zijn meer mensen gedeporteerd. Maar de situatie is te vergelijken. Mensen uit Westerbork werden naar Auschwitz gedeporteerd. Hun werd wijsgemaakt dat ze zouden blijven leven. In Srebrenica werden onze mannen vermoord, ondanks beloften van de Serviërs dat hun leven zou worden gespaard.

Als het ene volk het andere wil vernietigen enkel en alleen omdat dat andere volk een etnische minderheid is, hebben we nazisme”, zegt Hatidza. „En laten we niet menen dat de rest van Europa daarvan verschoond blijft. Het kwaad blijft niet beperkt tot de Balkan. Tenzij dat we het tijdig indammen.”

Ook het vrije Nederland is niet per definitie van oorlog of dictatuur gevrijwaard, meent Hatidza. „Ik heb zelf ook in een vrij land geleefd. Ik heb in een normaal land gestudeerd en gewerkt. We hebben net zo geleefd als de andere volken in Europa. Het was mooi. Maar van de ene op de andere dag komt er een man die wil dat zijn volk het in heel het land voor het zeggen krijgt. En de Verenigde Naties hadden ons moeten beschermen, maar deden dat niet. Srebrenica is toch gevallen. Wie van de bescherming van de Verenigde Naties afhankelijk is, is er ellendig aan toe”, klinkt het bitter.

Tito
Hatidza heeft grote bewondering voor partizanenleider Tito, de latere president van Joegoslavië. „Tito wilde een land waar voor alle volken een plaats was. Maar het devies van Milosevic is één natie, één staat, één leider. Zo'n devies had Hitler tussen 1933-1945 ook. Met dat devies werden de Joden uitgemoord. De Duitsers wilden een zuiver Duitsland en een zuiver Europa. Milosevic handelt geheel in hun geest.

In de Tweede Wereldoorlog waren er Servische cetniks die met de Duitsers samenwerkten. De Serviërs die eerst in Bosnie en nu in Kosovo huishouden, gedragen zich als die cetniks. Je kunt die misdadigers niet hun gang laten gaan, anders zijn de gevolgen niet te overzien”, aldus Hatidza.

Tijdens haar vlucht uit Srebrenica heeft Hatidza vreselijke dingen gezien. Toch staat haar eigen verhaal niet in het boek met de verhalen van de 91 overlevenden. „Ik schrijf nog een boek en daar komt mijn verhaal in'”, vertelt ze. „Maar nu wil ik er niet over praten, het is te veel en er komen te veel emoties los als ik erover begin.”