Gaten in het Servische weefsel

Dat de geplande snelle campagne om Milosevic op de knieën te krijgen op een langdurige uitputtingsslag zou uitlopen, viel vooraf moeilijk in te schatten. Of het moet zijn dat de plannenmakers er rekening mee hadden moeten houden dat de Joegoslavische president zijn land rustig terug naar de Middeleeuwen zou laten bombarderen zolang zijn eigen positie maar geen gevaar zou lopen. Ook de grenzeloze driestheid waarmee nagenoeg de voltallige etnisch Albanese bevolking de zuidelijke provincie zou worden uitgewerkt viel dit voorjaar in redelijkheid niet te voorzien.

Meer vraagtekens vallen te plaatsen bij de wijze waarop de NAVO stug aan de gekozen wijze van opereren vasthoudt. Als afgelopen weken één ding duidelijk is geworden, dan is het wel dat er aan de zijde van de alliantie eigenlijk geen slachtoffers mogen vallen. Zo bezien is van een hoogst opmerkelijke situatie sprake. Inmiddels zijn er aan Servische zijde een paar honderd burgerslachtoffers te betreuren, terwijl nog meer Kosovaren werden gedood. Maar wat de militairen aangaat, is er zelfs geen sprake van gewonden. De gevreesde beelden van lijkzak, rouwstoet, over een kist gedrapeerde vlag, laatste saluut en eresalvo zijn het geallieerde thuisfront tot nu toe bespaard gebleven.

Kanttekeningen
Dat de oorlog die de NAVO voert officieel geen oorlog mag heten, is daarom zo gek nog niet. Van meet af aan hebben opperbevelhebber generaal Wesley Clark en zijn staf zich toegelegd op het uitvoeren van omfloerst omschreven chirurgische ingrepen. 'Operatie schone handen' heeft met het klassieke beeld van een oorlog weinig gemeen. De kruisraket vormt het ultieme boegbeeld van deze werkwijze. Omdat onbemande vliegende bommen echter geen afdoende oplossing bieden, moet het bondgenootschap tevens van kwetsbare vliegtuigen gebruikmaken.

Deze vliegen meestal op relatief grote, dus veilige hoogte boven het Joegoslavische grondgebied. Risicomijding staat voorop, zodat het buiten bereik van de Servische luchtafweer blijven een vrij letterlijke betekenis heeft aangenomen. Nu zal niemand tegenspreken dat voorzichtigheid de moeder van de porseleinkast is. Toch brengt de getoonde terughoudendheid nadelen met zich mee. De kans op missers neemt toe, zoals al verschillende malen is gebleken. Probeer vanuit de cockpit een stipje op de grond eens in 'no time' als Kosovaarse tractor óf als Servische pantserwagen te identificeren.

Een chirurg kan ook door verkeerde informatie vooraf de mist ingaan. Pijnlijk bleek dat in Belgrado, toen de Chinese ambassade in plaats van een militair hoofdkwartier werd getroffen. En zelfs wanneer er geen fout wordt gemaakt, kan er van alles bloedig mislopen. Een bus of trein kan op het verkeerde moment over de verkeerde brug rijden. Sommige doelen zijn bovendien al verschillende nachten achter elkaar bestookt. Waren de voorgaande aanvallen niet doeltreffend, is het om de Serviërs schrik aan te jagen, of zijn er gewoon geen strategische doelen meer voorhanden?

Bij de gevolgde tactiek vallen dus stevige kanttekeningen te plaatsen, waarop het NAVO-hoofdkwartier in Brussel amper bevredigende tekst en uitleg geeft. Al weken achtereen krijgt het publiek te horen dat de schade hier zo groot uitvalt en daar zo nadelig uitpakt en ginds zo funest is, maar op geen van de vijf keiharde eisen van de alliantie is Milosevic tot dusverre ingegaan. Terugkeer van vluchtelingen, een vredesmacht voor Kosovo, terugtrekking van Servische troepen, autonomie voor de provincie, stopzetting van de misdadige acties tegen de burgerbevolking zijn voorwaarden die op papier liggen stof te happen.

Voorbereidingstijd
In militaire kringen klinkt de roep om inzet van grondtroepen steeds onverbloemder. Een van de strategen achter de klinkende overwinning van het Westen in de Golfoorlog, generaal b.d. Colin Powell, voegde zich deze week in het koor van degenen die roepen dat het bondgenootschap alles op alles moet zetten om het conflict voor de winter te beëindigen. Een halfslachtige aanpak volstaat bij lange na niet, waarschuwen deskundigen. Toch lijkt bij de NAVO de vrees voor een mislukking weinig pregnant aanwezig. Tekenend voor de tweeslachtige houding is de gang van zaken rond de inzet van 24 Amerikaanse gevechtshelikopters.

De gevreesde Apaches moeten datgene doen waartoe de tot nu toe ingezette vliegtuigen niet of veel moeilijker in staat zijn, het bestoken van Servische soldaten en voertuigen. Het duurde wekenlang voordat de gevechtsheli's plus toebehoren in Albanië waren gestationeerd. Vervolgens verongelukten er twee, officieel tijdens een oefenvlucht. Nu zijn ze eindelijk gevechtsklaar, maar tegen de zin van generaal Clark is er nog niet een operationeel.

Het Amerikaanse ministerie van Defensie dwarsboomt de inzet, omdat het Joegoslavische leger over vervaarlijk mobiel luchtdoelgeschut beschikt. Daarnaast zou het de Serviërs tot wraakacties kunnen verleiden. Een heel andere, verborgen reden voor de terughoudendheid zou kunnen zijn dat de Apaches inderdaad dát wapen zijn waarvoor sommige waarnemers het houden, een wapen namelijk dat pas goed tot zijn recht komt als voorhoede van grondtroepen. En dat gegeven zet het gemanouevreer met de heli's in een ander daglicht.

De traagheid in de besluitvorming rond de tankkillers staat niet op zichzelf. Zo zei minister van Aartsen tijdens het begin van de luchtacties de inzet van grondtroepen uit te sluiten omdat daarvoor maanden voorbereidingstijd nodig zouden zijn. En zo veel tijd zou de alliantie ontbreken. Zo'n 2 maanden later is zelfs van het begin van serieuze voorbereidingen nog steeds geen sprake. Officiële verklaring daarvoor is dat de alliantie rotsvast op de effectiviteit van het luchtwapen blijft vertrouwen, wat voorbereidingen simpelweg overbodig maakt.

Voorwaarde
Minder officieel, maar wel zo reëel is het ontbreken van politieke wil. Bij NAVO-lid Griekenland, waar de verwantschap met de orthodoxe Serviërs sterk leeft, is slechts sprake van een gedogen van de bombardementen. De Duitse bondskanselier Schröder en vooral zijn minister van Buitenlandse Zaken Fischer kunnen de rijen binnen hun partij slechts met moeite gesloten houden. Schröder noemde gisteren het sturen van grondtroepen „ondenkbaar.” En in Italië, uitvalsbasis voor NAVO-vliegtuigen, vinden vele politici het langzamerhand welletjes geweest.

Ook Frankrijk en de Verenigde Staten blijven huiverig tegenover een invasie staan, hoewel president Clinton gisteren zei geen actie bij voorbaat uit te sluiten. Nog niet zo lang geleden stond Washington al op het punt zijn troepenmacht volledig uit Bosnië terug te trekken, een besluit dat president Clinton met kunst- en vliegwerk wist te voorkomen. Nog geen 4 jaar later zou het land dan plotseling het leeuwendeel van de manschappen voor een aanvalsmacht moeten leveren, iets waarvoor in Washington weinig enthousiasme bestaat.

Alleen Londen verlangt nauwelijks verhuld naar meer. Op de NAVO-top in Washington trad premier Blair resoluut in de voetsporen van Thatcher. Zijn voorgangster wist in 1991 een weifelende president Bush tot actie tegen Irak te bewegen. Clinton luisterde naar zijn goede Britse vriend, maar weigerde gehoor te geven aan zijn wens grondtroepen zo niet in te zetten, dan toch in ieder geval niet langer uit te sluiten. Minister van Buitenlandse Zaken Cook zal dezer dagen in de Amerikaanse hoofdstad het standpunt van zijn regering nog eens bepleiten.

Sinds de top tonen Britse bewindslieden zich een meester in het goochelen met het begrip ”permissive environment” als voorwaarde voor het sturen van grondtroepen. Het vereiste van een 'tolerante omgeving' alvorens een leger zich op Kosovaars grondgebied kan begeven, betekent gewoon dat de wil van Milosevic kan worden genegeerd. Want of al dan niet van een ”permissive environment” sprake is, is meer een kwestie van militaire dan van politieke termen. Tot nu toe blijft de officiële NAVO-lijn echter dat een troepenmacht Kosovo pas binnentrekt zodra Milosevic met de voorwaarden van de NAVO heeft ingestemd.

De Italiaanse premier D'Alema probeerde zondag de Verenigde Naties erbij de halen. Zonder eerst de bondgenoten te raadplegen pleitte hij voor een door Rusland en China gesteunde VN-resolutie tegen Milosevic, waarop een eenzijdig staakt-het-vuren door de NAVO moet volgen. Trekt Servië zijn troepen dan nog niet terug uit Kosovo, dan is volgens D'Alema de tijd voor inzet van grondtroepen aangebroken. Maar of Moskou en Peking een staakt-het-vuren als voorbode voor het sturen van grondtroepen zullen accepteren, valt te betwijfelen.

Open deur
Zou er uiteindelijk in –op z'n vroegst– augustus een troepenmacht Kosovo binnentrekken, dan moet het zijn „alsof je tegen een open deur leunt”, aldus maandag een Britse zegsman. Een NAVO-studie naar de militaire slagkracht van Joegoslavië moet duidelijk maken hoeveel gewicht er momenteel nog tegen die deur hangt.

In dit scenario kan het luchtwapen als een soort ”Omo Power” gaten in het Servische weefsel veroorzaken – bij de voorwas. Voor de hoofdwas lijken grondtroepen onontbeerlijk.