VS en Rusland nemen tamelijk afstand

Een helder antwoord geven op de vraagstelling is niet mogelijk, reageert Alexandrova met wijze terughoudendheid. Wat rest, is slechts het uitspreken van vermoedens over de toekomstige ontwikkeling.

„President Jeltsin is momenteel min of meer gezond. Zijn lichamelijke conditie laat op het ogenblik in elk geval niet te wensen over. Hij poogt terug te keren tot een gematigder koers in de Kosovo-crisis. Natuurlijk roept Jeltsin veel onaangename dingen die nu eenmaal van hem verwacht worden. Desalniettemin wenst hij de controverse met Amerika over de bombardementen in laatste instantie niet op de spits te drijven.”

Deze opstelling van Jeltsin zal de betrekkingen tussen het Kremlin en het Witte Huis in de nabije toekomst blijven beïnvloeden. Daarbij zal het concept van een strategisch partnerschap met de VS door de Russische leiders worden ingewisseld voor een „sporadisch functionerend partnerschap”, dat wil zeggen wanneer de noodzaak daartoe zich voordoet.

Diverse factoren zullen de relatie Rusland-VS inkleuren. Heel concreet bijvoorbeeld de realisatie van een internationale troepenmacht voor Kosovo. Hoe wordt zij samengesteld, onder welke vlag gaat zij opereren, soms onder die van de Verenigde Naties (VN) of de Organisatie voor Samenwerking en Veiligheid in Europa (OVSE)? Doen de Amerikanen en de Russen daaraan mee?

„Gebeurt dat, dan komt een eender partnerschap naar het Bosnische voorbeeld tot stand. In dat geval zal zo'n troepenmacht thans waarschijnlijk veel meer gewicht krijgen omdat het meningsverschil tussen de Russen en de NAVO zo scherp was.”

Stembusschaduwen
Alexandrova twijfelt aan de voortgang van de Amerikaans-Russische gesprekken over verdere ontwapening. „Dat valt moeilijk te zeggen. Het heeft in feite geen zin zolang van Russische zijde het Start-II-verdrag niet is geratificeerd. Van déze Doema (Russische variant van onze Tweede Kamer, BB) verwacht ik dat niet meer. Nog een paar weken en dan begint de zomervakantie al. Daarna vangt de hete fase van de verkiezingscampagne voor een nieuwe Doema reeds aan. En die nieuwe Doema zal naar mijn inschatting nog erger zijn dan de huidige Doema.”

Geen twijfel mogelijk? „Nee! De zogenoemde democraten respectievelijk hervormers staan gewoon heel zwak. Ze vormen een allengs slinkende minderheid. Vandaar mijn verwachting dat de komende Doema simpelweg geen betere samenstelling kán hebben. Er zullen nog meer communisten en nationalisten in vertegenwoordigd zijn. De slechte kant op dus.

Wellicht behoort het hervormingsgezinde Jabloko-blok rond Javlinski tot de winnende partijen. Dat moet dan echter alleen opboksen tegen de andere fracties. Jabloko kan al met al weinig uitrichten. Het vertegenwoordigt een glimp van hoop op een democratisch Rusland.”

De verhoudingen tussen de VS en Rusland na het jaar 2000 zullen zeker mede bepaald worden door de uitslag van de Russische presidentsverkiezingen. Wie gaat Jeltsin opvolgen?

„Mocht dat de communistische voorman Zjoeganov worden, dan zijn de vooruitzichten niet bijzonder goed. Hetzelfde gaat op voor een andere communist als toekomstig staatshoofd. Denk onder andere aan de voorzitter van de Doema, Selezjnov. Wint Loezjkov, tegenwoordig burgemeester van Moskou, dan acht ik hem in staat zelf ietwat bij te draaien. Als president zal hij zich beslist minder strijdbaar dan vandaag de dag opstellen. Loezjkov weet zichzelf te corrigeren. Kijk naar Joegoslavië. Eerst gaf hij zich eveneens aan scherpe retoriek over. Maar na ontmoetingen met Jeltsin en diens Franse ambtgenoot Chirac in Parijs matigde hij onmiskenbaar zijn toon.”

Een breuk?
De keerzijde, de Amerikaanse visie doet evenzeer ter zake. Welnu, de Amerikanen zullen minder ophebben met een Russische president in de persoon van Loezjkov, laat staan met Zjoeganov als heerser in het Kremlin, betoogt de analiste.

„Of premier Primakov zal kandideren voor het presidentschap, is vooralsnog onbekend. De Amerikanen zullen daar stellig problemen mee hebben. Zij mogen hem niet, ze vertrouwen hem absoluut niet. Primakov volgt zonder meer een hardere lijn dan Jeltsin. Dat komt in deze crisis weer eens naar buiten.”

President Jeltsin is heel duidelijk ontevreden over het optreden van de Russische diplomatie in de Kosovo-crisis. En voor die lijn tekenen premier Primakov en de bewindsman van Buitenlandse Zaken, Ivanov. „Vandaar zijn omzichtige correctiepogingen. Zie het naar voren schuiven van de vroegere minister-president Tsjernomyrdin als Moskous speciale zaakgelastigde voor Kosovo.”

Al met al ziet dr. Alexandrova de situatie niet al te rooskleurig in. „Ik geloof weliswaar niet dat zij in een nieuwe versie van de Koude Oorlog zal uitmonden, maar de betrekkingen tussen de VS en Rusland zullen ontegenzeggelijk tamelijk afstandelijk worden, inclusief het voorkomen van een veelheid aan wederzijdse irritaties.”

Aan één factor valt overigens niet te morrelen: Rusland zal onverminderd financieel afhankelijk blijven van het Westen. Vooreerst houdt dat een afhankelijkheid van Amerikaans geld in. Dat zal de Russische politiek sowieso stempelen.

Eén prangende vraag laat de wetenschapster dezer dagen maar niet los: zal Kosovo werkelijk een cesuur, een breuk betekenen in de Amerikaans-Russische betrekkingen? Anders gezegd: zullen die ná Kosovo totaal ten nadele gewijzigd zijn?

Alexandrova: „Ik kan die vraag momenteel niet voor 100 procent helder beantwoorden. De verslechtering in de Amerikaans-Russische relatie diende zich trouwens al veel vroeger aan. Neem de fricties over Irak, Syrië, India, China. Onderlinge wrijvingen deden zich evengoed voor over Russische wapenleveranties en Amerikaanse sancties contra Russische wetenschappelijke instituten. Die lange lijst kan naar believen worden aangevuld. Aan wederzijdse irritaties, kortom, geen gebrek. Gelukkig is het daarentegen nog niet tot een confrontatie gekomen. En ja, met die irritaties zullen we voorlopig moeten leren leven.”

Zorgen om NAVO
Tussen haakjes: van meet af aan was Alexandrova beducht voor langdurige NAVO-acties contra Belgrado. „Geen snelle oplossing zou de NAVO in problemen brengen. Dát was mijn vrees. En zij is ook uitgekomen. Verlenging van de bombardementen op Servië met een maand zal zeker een nieuwe brede vredesbeweging in alle staten oproepen.

Je kunt de NAVO in elk geval niet verwijten geen rekening te hebben gehouden met Rusland. Beide lieten elkaar niet in het ongewisse over hun uiteenlopende standpunten. Een verrassing was uitgesloten.

Nee, waarover ik me echt zorgen maak in deze hele geschiedenis, is de positie van de NAVO zelf. We zullen deze organisatie immers nog nodig hebben. En te vrezen valt dat na deze operatie de NAVO in veel opzichten minder vastberaden zal optreden dan tot dusver het geval is. Zo meen ik dat we de tweede oostwaartse uitbreidingsronde van de NAVO op het ogenblik wel kunnen vergeten. Ook met het oog op Rusland, om Moskou niet nog meer tegen zich in het harnas te jagen.”