Brug over de Sava hield stand

WASHINGTON – De NAVO-aanvallen zijn de tweede keer deze eeuw dat Amerikaanse toestellen Joegoslavië bombarderen. In de Tweede Wereldoorlog kwamen 4000 Servische burgers om bij acties tegen Duitse doelen in Servië.

In 1944 begon de Amerikaanse luchtmacht (Usaaf) op verzoek van de Joegoslavische partizanenleider Josip Broz Tito met bombardementen op vliegvelden, spoorwegemplacementen, bruggen, olieraffinaderijen, zenders, fabrieken en elektriciteitscentrales. Bij de acties vielen onbedoeld veel burgerslachtoffers.

Bij de NAVO-acties ligt de zaak anders, want het doel is Joegoslavië en niet de installaties die een buitenlandse bezettingsmacht dienen. De NAVO wil de militaire middelen vernietigen waarmee de Kosovaren door de Joegoslavische president, Slobodan Milosevic, worden onderdrukt. Joegoslaven vrezen dat de NAVO net als in de Tweede Wereldoorlog zal overgaan tot het bombarderen van bruggen, wegen en de civiele infrastructuur.

Italië
Net als nu werden de aanvallen in 1944 ondernomen vanuit Italië, dat toen deels op de Duitsers was veroverd. „Voor een derde achtereenvolgde dag gingen de toestellen op weg naar Belgrado om het vliegveld Zemun te bombarderen”, zo staat 16 april in het dagboek van het 414e bommenwerpersquadron gestationeerd in Amendola. „De actie was een compleet succes en alle toestellen keerden terug naar de basis.”

Bij de paasbombardementen van 1944 –een serie aanvallen rond orthodox Pasen– kwamen tweemaal zoveel mensen om als bij het Duitse bombardement op Belgrado van 1941, toen Duitsland tot ieders verrassing een aanval op de Balkan inzette. Na de oorlog werd de Duitse maarschalk die bevel voor het bombardement had gegeven, Alexander Lohr, ter dood veroordeeld.

„De overwinnaars wilden na de oorlog geen lastige kwesties”, zegt directeur Cedomir Janic van het luchtvaartmuseum in Belgrado. „Alhoewel de relaties tussen de communist Tito en de Amerikanen hun ups and downs kenden, werden de paasbombardementen door beide partijen nooit meer opgerakeld.”

Na de breuk tussen Moskou en Joegoslavië in 1948 werkte het land nauw samen met het Westen, in 1953 werd het communistische land zelfs het NAVO-lidmaatschap aangeboden. Joegoslavie kreeg miljarden aan economische steun en wapens van het Westen, dat op die manier poogde een wig te drijven tussen de verschillende communistische staten. Tito ging niet in op het aanbod om tot de alliantie toe te treden, maar nam wel deel aan een door de VS geïnitieerde band met de NAVO-landen Griekenland en Turkije.

Tijdens de paasbombardementen werden ook doelen in andere Servische plaatsen en Montenegro aangevallen. „Er waren strikte regels om burgerslachtoffers te vermijden, en piloten kregen duidelijk te horen dat het hier om vriendelijke bevolkingen ging”, zei Pentagon-historicus Richard Davis.

De Amerikanen wierpen in totaal zo'n 4500 ton bommen, minder dan de 50.000 ton op Berlijn en de 30.000 ton op Wenen, maar „toch was er altijd een hoop onbedoelde schade, omdat de bommen ook woonwijken troffen”, zei Davis.

Sava
De brug over de rivier de Sava, die door de Duitsers was gebouwd als vervanger voor het exemplaar dat in 1941 was opgeblazen, was een van de belangrijkste doelen voor de Amerikaanse luchtmacht. De brug overleefde echter de bommentapijten van 1944, die wel veel woonblokken in de omgeving in puin legden.

„De bommen ontploften overal, behalve op de brug”, herinnert zich Slava Mejavsek, die de aanval vanaf een heuvel buiten de stad gadesloeg. Ondanks de zware burgerverliezen waren er mensen die neergeschoten Amerikaanse piloten hielpen om aan de Duitsers te ontsnappen. In heel Joegoslavië werden, net als elders in bezet Europa, geallieerde vliegers door het verzet gered.

Vanwege de zware burgerverliezen liet luchtmachtcommandant generaal Carl Spaatz een gedetailleerde beschrijving van de aanvallen opstellen. Een later onderzoek wees uit dat de nauwkeurigheid van de bommen en bommenwerpers zo gering was, dat de meeste bommen zeker 600 meter van het doel neerkwamen. „En dat was op een goede dag”, aldus historicus Davis.