Duitsland is militair
terug op de Balkan

Voor het eerst namen Duitse militairen zonder beperkingen en met evenveel risico als andere NAVO-militairen deel aan een gevechtsactie van de NAVO. En dat terwijl Joegoslavië buiten het verdragsgebied ligt en de volkenrechtelijke basis voor de actie uiterst omstreden is. Bijna 54 jaar na de Tweede Wereldoorlog is het tijdperk waarin Duitsland zich afzijdig hield bij internationale conflicten definitief voorbij.

De Bondsrepubliek wordt met de 54-jarige bondskanselier Gerhard Schröder geleid door een generatie van kort na de Tweede Wereldoorlog. Het is eigenlijk een gewoon Europees land met een gewone Wehrmacht. „We zijn toegetreden tot de internationale gemeenschap”, juichte het dagblad Die Welt gisteren na de eerste aanvalsgolven. De inzet van vier Tornado-gevechtsvliegtuigen tegen Joegoslavië moet Duitsland afhelpen van het ”economische reus, politieke dwerg-complex”.

Blitzkrieg
Maar het was juist in Joegoslavië waar de strijdkrachten van het Derde Rijk het langst weerstand boden. Ook na de formele capitulatie van Duitsland in mei 1945 hadden nog talrijke gevechten plaats tussen Joegoslavische partisanen en de laatste Duitse eenheden die nog vochten in Europa.

Ze zijn na 50 jaar vrijwel op dezelfde plaats terug in actie, in de 'humanitaire' aanvallen die door de NAVO worden geleid. Hoewel de Bondsdag nog steeds met een grote meerderheid achter de inzet van de strijdkrachten in Joegoslavië staat, is er gisteren ook felle kritiek geuit. „Van Duitsland gaat weer oorlog uit”, tierde een afgevaardigde van de Groenen, Hans-Christian Ströbele. „De operatie ”Vastberaden Kracht” stoelt op het opmerkelijke juridische uitgangspunt dat een partij met grof geweld kan worden gedwongen een geldige overeenkomst te tekenen”, aldus Ströbele.

De vredesbeweging houdt zich opvallend rustig. Er vonden althans geen grootscheepse demonstraties plaats. In het centrum van Berlijn betoogden woensdag- en donderdagavond een klein groepje tegenstanders van de Duitse deelname aan de oorlog in de Balkan. „Geen geweld met Duitse geld”, riepen de betogers. In verschillende steden hielden vredesactivisten gisternacht een wake, maar omvangrijke protesten blijven uit.

De PDS-fractie in de Bondsdag diende gisteren een klacht in tegen Schröder en minister van Defensie Rudolf Scharping. Volgens de voormalige Oost-Duitse communisten is de NAVO-actie in strijd met het volkenrecht. PDS-voorzitter Gregor Gysi zei dat het handvest van de VN militaire acties rechtvaardigt in twee gevallen: zelfverdediging of op last van de Veiligheidsraad. Beide voorwaarden ontbreken zei Gysi, „dit is dus een aanvalsoorlog”, en die is volgens hem te vergelijken met de Duitse ”Blitzkrieg” in de Balkan van april 1941, die begon met massale bombardementen op Belgrado. Juist Duitsland mag daarom volgens hem niet aan de aanvallen meedoen.

Groenen
Het is opmerkelijk dat het Duitse leger juist onder de rood-groene regering deze primeur beleeft. Als partijvoorzitter van de toen nog oppositionele SPD ijverde minister van Defensie Scharping in 1993 nog voor beperking van de activiteiten van Duitse troepen in het buitenland onder de vlag van de Verenigde Naties. Deelname aan acties zoals in de Golfoorlog achtte Scharping indertijd nog uitgesloten.

De coalitiepartner van de sociaal-democraat Schröder, de Groenen, is verdeeld. Ströbele zei zich te schamen voor zijn land dat bommen gooit op Belgrado. Annelie Buntenbach, een ander parlementslid van de Groene Partij van de minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer, eiste een onmiddellijk einde aan de NAVO-aanvallen.

De voorheen pacifistische Groenen hadden bij hun campagne voor de verkiezingen van vorig jaar nog aangevoerd dat ze streefden naar ontbinding van de NAVO en het opgaan van de Bundeswehr in een gemeenschappelijk Europees leger. Van de partij stemden evenwel op 16 oktober vorig jaar 29 van de 48 parlementariërs in de Bondsdag voor deelname aan eventuele NAVO-acties in Joegoslavië.

Uitgerekend Fischer moest woensdag voor de televisie aan het Duitse volk uitleggen dat er geen alternatieven meer waren voor de luchtaanvallen. Bondskanselier Schröder verzekerde op tv dat Duitsland geen oorlog voerde, en dat de aanval niet tegen het Joegoslavische volk is gericht. Het is de NAVO in de eerste plaats te doen de naleving van de mensenrechten in Kosovo die door de Joegoslavische autoriteiten met voeten worden getreden, zei de bondskanselier. Scharping sloot zich daarbij aan: „We willen de mensen in Kosovo helpen.”

Golfcrisis
Tot de vereniging van de twee Duitslanden bestond er nooit strijd over de inzet van Duitse troepen in het buitenland. Het was taboe daar zelfs maar over te spreken. De grondwet verbood deze inzet, en daarmee was de kous af. Maar nog in de verenigingsfase kondigde de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken Hans-Dietrich Genscher voor de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aan dat Duitsland in de toekomst de volledige verplichtingen van het VN-lidmaatschap op zich zou nemen.

Daarna begon het voorzichtige, maar allengs voortvarender aftasten van de politieke en grondwettelijke mogelijkheden. Het sturen van Duitse Alpha-jets naar Turkije ter ondersteuning van NAVO-bondgenoten in 1991 ten tijde van de Golfcrisis leidde al tot vragen over de grondwettigheid, net als de latere inzet van hospikken van de Bundeswehr in de Cambodjaanse hoofdstad Phnom-Penh en de deelname van de marine bij een mijnenruimactie in de Perzische Golf in 1992.

Naar aanleiding van de grootschalige inzet van Duitse troepen in Somalië en het sturen van Duitse Awacs-radarvliegtuigen voor het houden van toezicht op het vliegverbod boven Bosnië vroegen de SPD en liberale FDP om een uitspraak van het Constitutionele Gerechtshof in Karlsruhe. Dat gaf op 12 juli 1994 het groene licht voor de inzet van Duitse troepen in NAVO-verband, ook buiten het verdragsgebied, onder de voorwaarde dat de Bondsdag „grondwettelijke toestemming” geeft.

Met deze beslissing stond niets de inzet van Duitse militairen in het buitenland meer in de weg. Bij de volgende missies, IFOR en SFOR in Bosnië, beperkte de Duitse deelname zich echter tot louter ondersteunende taken: medische hulpverlening, verkenningswerk en transport.

Tegelijkertijd stelde de Bundeswehr zich qua structuur, uitrusting en training op de nieuwe taken in. Het leger riep speciale, snel inzetbare eenheden voor crisisbeheersing in het leven.

De voormalige christen-democratische minister van Defensie, Volker Rühe, bleef gisteren doorzagen over de eventuele inzet van Duitse grondtroepen. „Dat is niet aan de orde” verzekerde Scharping hem telkens. Duitse troepen in de Balkan zouden de laatste stap zijn naar een 'normaal' Duitsland.