Russen kunnen op drie data
kerstfeest vieren

Toch is het voor vele Moskovieten onduidelijk wanneer nu eigenlijk werkelijk het kerstfeest gevierd moet worden: op 25 december, tijdens de jaarwisseling of op 7 januari. Revoluties en kalenderwisselingen hebben de bevolking danig in verwarring gebracht en het zal nog wel jaren duren voordat er volledige consensus heerst over de datum van de belangrijkste feestdag van het jaar.

Het Russische volk is al meer dan duizend jaar geleden (988) gekerstend. Maar het christelijk geloof dat de Russen aannamen, week nogal af van dat in West-Europa. Het orthodoxe geloof kende geheel andere riten en de wederopstanding van Christus werd als belangrijker ervaren dan Zijn geboorte.

Eeuwenlang ontwikkelde de Russische variant van het orthodoxe geloof zich in totaal isolement. Pas na de confrontatie met het Westen, vooral tijdens het bewind van tsaar Peter de Grote (18e eeuw), kwam hier enige verandering in. Vanaf die tijd werden vele westerse riten overgenomen, waaronder de kerstviering op 25 december, die gepaard ging met zogenaamde kerstspelen en het optuigen van kerstbomen.

Communistische Kerst
Met de communistische revolutie van 1917 kwam er aan deze kerstviering een abrupt einde. De nieuwe atheïstische machthebbers verboden dit feest. Daarnaast werd de tot dan toe nog gebruikte Juliaanse kalender ingewisseld voor de Gregoriaanse, waardoor ook nog eens de datum van het Russische kerstfeest verschoof naar 7 januari. De communisten startten een ware terreur tegen het orthodoxe geloof en moordden duizenden geestelijken uit.

Toch bleek het moeilijk de kersttraditie totaal uit te roeien. Om het volk te paaien besloten de communisten begin jaren dertig dan ook weer een (wereldse) vorm van kerstviering in te voeren. Om de herinnering aan de religieuze oorsprong van dit feest zoveel mogelijk weg te moffelen, werd Kerst voortaan gevierd tijdens de jaarwisseling. De kerstboom heette voortaan “nieuwjaarsboom” en werd pas op oudejaarsdag opgetuigd.

Daarnaast werd een aantal nieuwe 'heiligen' ingevoerd, namelijk de sprookjesfiguren Ded Moroz (Grootvadertje Vorst) en Snegoerotsjka (het Sneeuwmeisje). Meer dan een halve eeuw was deze communistische kerstviering in Rusland de belangrijkste feestdag van het jaar.

Ondanks de verwoede pogingen van de communisten om kerk en religie in Rusland uit te roeien, lukte hun dit niet. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleek bijvoorbeeld dat de kerk een belangrijke mobiliserende rol kon spelen voor de Sowjets. De kerk werd dan ook uiteindelijk oogluikend toegestaan, maar wel onder de strenge controle van de partij. Voorzichtig begon de orthodoxe kerk in de loop der jaren weer de geboorte van Christus te vieren, en wel op 7 januari.

Hoewel vaak in het geheim en onder vele restricties, werd voor een klein deel van de bevolking dit de belangrijkste feestdag. Een aantal van hen bezocht bijvoorbeeld de orthodoxe kerstnachtdienst (van 6 op 7 januari) en hield zich strikt aan de vastenregels (twaalf dagen na Kerst) en de doop (19 januari, aan het einde van de vastentijd).

Religieuze wederopstanding
Pas met het aan de macht komen van partijleider Michail Gorbatsjov (1985) en de invoering van zijn beleid van glasnost en perostrojka kwam er verandering in deze situatie. De religieuze tolerantie nam snel toe en in 1990 kwam er een nieuwe wet op geloofsvrijheid. Vanaf toen groeide het orthodoxe geloof weer uit tot een essentieel bestanddeel van de Russische samenleving en nam de betekenis van de Russische kerstviering op 7 januari enorm toe.

Zo wordt nu al een aantal jaren de kerstnachtdienst, geleid door het hoofd van de Russisch-Orthodoxe Kerk, patriarch Aleksej II, live op de Russische televisie uitgezonden en door miljoenen kijkers gevolgd. Ook de kerkdiensten zelf zijn overvol en vele bezoekers moeten tijdens de dienst buiten staan.

Tegelijk met deze toenemende betekenis van de orthodoxe kerstviering werd Rusland op grote schaal geconfronteerd met de westerse kerstviering, en vooral met de commerciële kant ervan. Vanaf 1992 zijn de grenzen opengegaan en werd het land overspoeld met westerse produkten en tradities. Vooral de jonge Russische generatie, die vaak het meeste geld verdient, omarmde deze levensstijl met groot enthousiame.

En aangezien de westerse kerstviering, inclusief de kerstman en grote cadeaus, een vast bestanddeel is van deze levensstijl, nam de vraag hiernaar enorm toe. Zowel bedrijven als autoriteiten speelden hier handig op in en begonnen op grote schaal de westerse kerstsymbolen naar Rusland te halen. Dat betekende immers een flinke stimulans voor de nog in de kinderschoenen staande Russische middenstand. Overal is nu dan ook westerse kerstversiering te vinden en bijna in iedere straat loopt wel een westerse kerstman rond, die de voorbijgangers aanspoort toch vooral kerstcadeaus te kopen.

Op eigen kosten
De burgemeester van Moskou, Joeri Loezjkov, verplicht zelfs sinds enkele jaren alle winkeliers in het centrum op eigen kosten hun winkels reeds vanaf 1 december met (westerse) kerstversiering op te vrolijken.

Het mag duidelijk zijn dat onder de toenemende betekenis van zowel de orthodoxe kerstviering op 7 januari als de westerse kerstviering op 25 december, de betekenis van de (Sowjet-)kerstviering tijdens de jaarwisseling aan het afnemen is.

De grote vraag is echter of deze feestdag ooit officieel vervangen wordt door 25 december of 7 januari. Orthodoxe geestelijken zijn allang blij dat de commerciële kerstviering rond 25 december plaatsheeft, omdat zodoende de daadwerkelijke viering van de geboorte van Christus op 7 januari in alle rust kan plaatshebben.