Slobodan Milosevic, “de vernietiger”

Dat harde historische vonnis vinden we bijvoorbeeld terug in het handzame boek van Wolfgang Libal “Die Serben – Blüte, Wahn und Katastrophe” (De Serviërs – bloei, waan en catastrofe). Eén hoofdstuk draagt de duidelijke titel “Milosevic – de vernietiger”.

De Balkan-expert baseert zich voor dit oordeel op drie bronnen. Eén uitheemse, niet-Servische, en twee Servische. Eerst gaat Libal te rade bij de vroegere Amerikaanse ambassadeur in Belgrado, Warren Zimmermann. Vervolgens citeert hij Srdja Popovic, „eens wereldwijd bekend als verdediger van dissidenten in Joegoslavië”, én Dobrica Cosic, „de door Milosevic ingezette en ook weer afgezette eerste president van de zogenoemde Bondsrepubliek Joegoslavië”.

Zimmermann vertegenwoordigde de States in Belgrado van voorjaar 1989 tot zomer 1992. Exact de periode waarin het Joegoslavië van maarschalk Tito in bloedige oorlogen (Slovenië, Kroatië en ten slotte eveneens Bosnië-Herzegovina) uiteenviel. En zoals vandaag de speciale gezant van president Clinton, Richard Holbrooke, zich uitput in urenlange onderhandelingen met Slobodan Milosevic, zo voerde Zimmermann evenzeer tijdrovende gesprekken met de toenmalige Servische president.

Zijn karakterschets liegt er niet om: „Milosevic is een ongewoon kille man. Nooit zag ik hem aangedaan door ook maar één geval van menselijk lijden. Mensen zijn voor hem volksgroepen (Serviërs, moslims) of simpelweg abstracties”.

Zimmermann ving uit Milosevic' mond nooit „een welwillend of grootmoedig woord” op over een andere persoon, „zelfs niet eens over een Serviër”. „Deze ijzige karaktertrek maakte het Milosevic mogelijk de door Servische burgers begane onzegbare gruwelijkheden in de Bosnische oorlog te verontschuldigen, ja, ze in de hand te werken en zelfs te organiseren”.

Die trek verklaart voor de Amerikaan ook „zijn gebruikelijke oneerlijkheid, zoals bij zijn ongehoorde verdraaiing van de waarheid met betrekking tot het Servische optreden in Kosovo”. Alsof Zimmermann deze passage niet in 1995 publiceerde, maar vandaag vrijgeeft...

Nog een laatste observatie van de ex-ambassadeur in de Joegoslavische hoofdstad: „Milosevic is geen ideoloog, maar een opportunist. Wat hem drijft, is niet nationalisme, maar machtshonger. Met het nationalisme heeft hij een 'duivelspact' gesloten, om aan de macht te komen en aan de macht te blijven”.

Griezelig zelfbewustzijn
De karakterisering van Milosevic van de zijde van prominente Serviërs onderscheidt zich „niet wezenlijk” van die van Zimmermann, merkt Wolfgang Libal op. „Hij heeft geen langetermijnvisie”, kritiseert Srdja Popovic. „Wat hij heeft aangepakt, heeft hij verloren. Hij heeft Kosovo (!, BB) verloren, hij heeft de Krajina (Kroatisch gebied waar tot 1995 veel Serviërs woonden, BB) verloren. Milosevic heeft de economie geruïneerd, hij heeft het land verwoest. Zijn enige succes is dat hij zich als machthebber wist te handhaven”.

De populaire schrijver Dobrica Cosic was eerst helemaal ondersteboven van Slobodan Milosevic. Daarom schoof de laatste deze “vader van de natie” in 1992 gewiekst naar voren als staatshoofd van een territoriaal sterk ingekrompen Joegoslavië.

Welnu, Cosic schilderde zijn beschermheer af als een man met enorme energie, politiek talent en sterke wil. Milosevic werd gedragen door een „griezelig zelfbewustzijn”. Zijn besluiten trof hij plotseling, zonder te denken aan de dag van morgen...

De bewondering sloeg na Cosic' spoedige afdanking (medio 1993 al) om in regelrechte verguizing. „Evenals Tito verblindt hij zijn omgeving, terwijl hij zelfbewust en onbeschaamd onwaarheden debiteert. Milosevic is immers van mening dat het doel de middelen heiligt. Bovendien geeft zijn functie hem daartoe het recht”.

In de optiek van Dobrica Cosic is Slobodan Milosevic „een eigenzinnige despoot”, een man zonder grote ideeën, „een echte technicus van de macht”.

In ideologisch opzicht heeft de Joegoslavische president, aldus Cosic, nooit werkelijk gebroken met het titoïsme, noch met het communisme. „Ik ben tot de conclusie gekomen dat bij hem zijn persoonlijke macht de voorrang krijgt op de belangen van de staat. Dat was mijn grootste ontgoocheling”.

Die diepe desillusie vindt haar neerslag in een onheilspellende prognose van Cosic' kant: „Op dit ogenblik beschouw ik hem als een noodlottige figuur in de Servische nationale geschiedenis, als een mens die in deze tijd de grootste historische kansen had. Vandaag is hij politiek gezien een anachronistische verschijning, volkomen uit de tijd. Ik vrees dat zijn missie tragisch zal eindigen, zowel in nationaal als persoonlijk opzicht”.

”Roemeense oplossing”
Verstandig genoeg houdt analist en Balkan-kenner Tim Judah zich op de vlakte over Milosevic' nabije politieke toekomst. Geruchten over een “Roemeense oplossing” doen al de ronde in Belgrado. 's Lands economische vooruitzichten zijn ronduit slecht. Zullen krachten in de top van het staats- en veiligheidsapparaat de te verwachten onrust onder de bevolking aangrijpen voor afzetting en berechting van Slobodan Milosevic en diens, naar verluidt, zeer invloedrijke echtgenote Mirjana Markovic naar het huiveringwekkende voorbeeld van „Nicolae en Elena Ceausescu Kerst 1989”?

Judah: „Dat staat nog te bezien. Hoe dit ook zij, Milosevic heeft reeds vele eerdere crises overleefd. Velen menen dat hij juist op zijn politieke best is tijdens een crisissituatie”.