„Saddam rukte zelf hun epauletten af”

Middernacht in het presidentiële paleis van Saddam Hoessein in de Iraakse hoofdstad Bagdad. Een menigte doodsbenauwde mannen, vrouwen en kinderen in de Zahour-zaal verwacht elk moment te moeten sterven.

Ze zijn allemaal van hun bed gelicht. De meesten hebben daarom hun nachtkleding nog aan. Saddams gevreesde speciale staatsveiligheidsdienst, de Amn al-Khas, is niet gewoon tekst en uitleg te geven voor onverwachte arrestaties. Het enige wat de opgebrachten vernamen, was het bevel van Saddam dat zij onmiddellijk ten paleize dienden te verschijnen.

Onder hen bevindt zich Sami Salih. Hij is op dat ogenblik notabene een van Saddams voornaamste adviseurs, het brein zelfs achter de niet-aflatende pogingen van het staatshoofd om de internationale sancties te ontduiken. Kort geformuleerd: olie voor wapens.

„Eerst hadden we geen idee van wat er aan de hand was”, vertelt Salih. „Maar toen liep Saddam de zaal binnen. Hij was dronken. Daarop wezen zijn rode ogen en woeste gebaren. Saddam zwaaide met zijn geweer in het rond en tierde tegen ons. Niemand in het vertrek geloofde die nacht te zullen overleven”.

De reden voor Saddams woede wordt snel duidelijk. Eerder op de dag waren zijn twee dochters met echtgenoten weergekeerd uit Jordanië, hun toevluchtsoord maanden geleden.

Logisch genoeg betekende het overlopen van twee schoonzoons, Hussein Kamel en Saddam Kamel Hassan, in augustus 1995 een enorme klap voor de pater familias, Saddam Hoessein. Wereldnieuws! Beiden golden als steunpilaren van Bagdads schrikbewind. Hussein Kamel leidde Iraks illegale chemische, biologische en nucleaire wapenprogramma's. En zijn broer fungeerde als hoofd van de presidentiële wacht.

De oorzaak van hun spectaculaire vlucht naar Amman? „Een vete met Saddams zoon, Uday”, informeert Salih. Bij zo'n bloeddorstige zwager kon je inderdaad maar beter uit de buurt blijven.

Ontgoochelde overlopers
Eenmaal op Jordaans grondgebied lichtten deze secondanten van Saddam de westerse veiligheidsdiensten in op welke wijze Irak de ontwapeningscommissie van de VN (Unscom) stelselmatig om de tuin leidde. Zo kwamen cruciale gegevens over Bagdads (her)bewapening toch boven water.

Als je zo gigantisch uit de school klapt, pieker je er niet over nog één keer zo'n wraakzuchtig persoon als je schoonvader onder ogen te komen. Desalniettemin waagden de broers Hussein Kamel en Saddam Kamel Hassan die risicovolle stap. Wat bewoog hen precies?

„De afvalligen raakten snel gedesillusioneerd over hun behandeling door het Westen”, analyseert Sami Salih. „Zij hadden op een enkeltje naar de VS gerekend om daar de gevierde man uit te hangen. Het anti-Saddam-kamp achtte hen echter totaal niet geschikt voor deze propagandarol. Daarvoor kleefde er te veel bloed aan beider handen. Ze waren dus verplicht in Jordanië te blijven en stonden in feite onder huisarrest”.

Een ware ontgoocheling voor de Iraakse overlopers. Er speelden evenwel meer factoren die de gezinnen uiteindelijk naar de boorden van de Tigris dreven. „Hun echtgenotes hadden last van heimwee. Op zijn erewoord beloofde vader Saddam aan alle weglopers een veilige thuiskomst. Die garantie trok beide gezinnen over de streep”.

In pyjama
's Middags, op 22 februari 1996, ving Sami Salih een eerste glimp op van Saddams 'berouwvolle' schoonzoons. Hij verliet zojuist een zakenlunch in het presidentiële paleis in Bagdad. „Ik kon mijn ogen nauwelijks geloven. Ze werden naar een Mercedes gebracht. De wagen stond buiten het paleisterrein geparkeerd. Beide broers oogden heel opgejaagd. Ik probeerde hun aandacht te trekken. Maar zij schenen niemand te zien. Ik ontdekte dat de epauletten van hun uniformen waren gerukt. Een bang voorgevoel overviel mij”.

Waarom? Wel, Sami Salih was vroeger al eens stevig aan de tand gevoeld door Saddams geheime agenten vanwege zijn „professionele” relatie met de „verrader” Hussein Kamel. „Een angstaanjagende ervaring. Herhaling niet gewenst! Toen ik hen terugzag in Bagdad, besefte ik dat er storm op til was”.

Dit bange vermoeden kwam helemaal uit. Zonder pardon schond Saddam zijn woord van eer. Vergiffenis voor verraders, dat nooit. Meteen al bij het overschrijden van de landsgrens werden Hussein Kamel en Saddam Kamel Hassan van hun families gescheiden. Linea recta ging het daarna naar het presidentiële paleis. Schoonvader Saddam dwong hen vervolgens echtscheidingsdocumenten te ondertekenen. Eenmaal als schoonzoons verstoten, rukte Saddam hen persoonlijk de militaire onderscheidingstekens van het uniform. Hussein Kamel was luitenant-generaal, Saddam Kamel Hassan luitenant-kolonel.

Saddam gelastte de onteerde topmilitairen ten slotte zich voorlopig terug te trekken in de villa van hun vader in Assadiyah, in het buitengebied van Bagdad. Ondertussen zou hij zich beraden op „hun lot”.

Dezelfde avond voerden de commandanten van Saddams speciale veiligheidsdienst een razzia uit onder de verwanten en kennissen van beide in ongenade gevallen mannen. Allen moesten worden bijeengebracht in de Zahour-zaal, een van de grote ontvangstruimten voor buitenlandse hoogwaardigheidsbekleders. Sami Salih was er, zoals reeds gezegd, ook. In pyjama.

Op een vuilniswagen
„Vanaf het moment dat Saddam de zaal betrad, leek hij slechts van één gedachte bezeten: wraak. Hij begon te schreeuwen: Hussein Kamel en zijn broer hadden iedereen in Irak te schande gemaakt. In het bijzonder de eigen familie. Die smet moest ogenblikkelijk worden uitgewist!”

Vrouwen in de zaal smeekten om genade, kinderen huilden en klampten zich aan hun ouders vast. Plotseling deelde Saddam bevelen uit aan zijn commandanten en verdween uit het gezicht, „zijn geweer nog steeds in de aanslag”.

Saddams veiligheidsagenten dreven de schare de koude nachtlucht in, „met het pistool in de rug”. Tegen vier uur in de morgen arriveerden drie Toyota-busjes. Iedereen moest instappen. „Niemand vertelde ons waar we naar toe gingen. Bij veel mensen biggelden de tranen over de wangen. Zij waren ervan overtuigd naar een executieplaats te rijden”.

Na een halfuurtje slingeren door de buitenwijken van Bagdad stopten de busjes in het ochtendgloren. „Een van de bewakers zei: „Laat iedereen zich heel stil houden. Wie een geluid maakt, wordt ter plekke doodgeschoten”. Met het voorzichtig opkomen van de zon herkende ik de omgeving. We bevonden ons op enkele honderden meters afstand van het familieonderkomen van Hussein Kamel. Alle huizen in de buurt stonden leeg, de bewoners waren geëvacueerd”.

Een gepantserde Mercedes naderde de belegerde villa. Een van de inzittenden sommeerde via een luidspreker: „Geef u over. U bent omsingeld. Er dreigt geen gevaar”. Vanuit de villa barstte hevig automatisch geweervuur los. Binnen seconden antwoordden Saddams speciale eenheden met een kogelregen.

„Wij waren volslagen weerloos”, verhaalt Salih over die uren durende schietpartij. „De busjes boden geen bescherming tegen de rondvliegende kogels”. En passant poogde hij zo veel mogelijk op te vangen van de bestorming van de villa. Elk detail van de aanval werd door een cameraman in vol gevechtstenue op de video vastgelegd. Een andere toeschouwer was Saddams zoon Uday. „Ik herkende zijn peperdure zilveren Mercedes”.

De lijken van de „verraders, hun vader, zuster en neef” werden ten langen leste op een vuilniswagen geladen en weggebracht. Niemand heeft die lichamen teruggezien. „Dat was Saddams manier om hun onwaardigheid te demonstreren”.

En de inzittenden van de drie Toyota-busjes? Die kwamen na een vreselijke dag met de schrik vrij. „Wij hopen dat jullie van de show hebben genoten”, galmde een commandant. „Laat het een les zijn voor jullie allen die deze lieden hebben gekend. In Irak is geen plaats voor verraders. Niemand die het Iraakse volk verraadt, blijft in leven”.