Zuidelijk Afrika roept
Congo op tot bestand

Aan het overleg namen behalve Mandela de leiders van Uganda, Rwanda en Kenia deel. Angola en Zimbabwe daagden niet op bij de besprekingen. Congo's president Laurent Kabila was eveneens afwezig, maar hij stuurde zijn minister van justitie.

Hoop en vrees. Dat is de uitkomst van Mandela's gesprekken met de leiders van de SADC en Rwanda en Uganda over vrede in Congo. Hoop omdat er nu een vredesakkoord op tafel ligt. Vrees omdat het geweld in Congo voortgaat.

Geen Kabila
De vredesbesprekingen begonnen teleurstellend toen Kabila –officieel vanwege ziekte– niet kwam opdagen in de Zuid-Afrikaanse hoofdstad Pretoria. Kabila's woordvoerder in Kinshasa meende echter dat hij niet in het 'hol van de leeuw' wilde komen. „Jonge Afrikaanse strijders vertrouwden eens op Mandela, maar nu lijkt het erop dat de leeftijd een rol begint te spelen”, aldus de woordvoerder. Kabila beschuldigt Zuid-Afrika ervan via Rwanda militaire hulp aan de rebellen te hebben gegeven.

Mandela was tevreden over de uitkomst van het vredesoverleg. Volgens het akkoord zou na een wapenstilstand, die onmiddellijk moet ingaan, een overgangsregering worden samengesteld met daarin vertegenwoordigers van de oppositie in Congo. Vervolgens moeten er zo snel mogelijk democratische verkiezingen worden gehouden.

De rebellen reageerden positief, maar voegden eraan toe „niet eenzijdig een wapenstilstand te sluiten”. Kabila leverde geen commentaar, maar lijkt gezien de eerste militaire successen tegen de rebellen niet bereid tot een wapenstilstand. De Congolese president staat overigens niet bekend als iemand die zich aan akkoorden houdt. Vorig jaar organiseerde Zuid-Afrika eveneens een vredesakkoord – toen tussen de destijds nog zittende president Mobutu en rebellenleider Kabila. De laatste trok zich niets aan van het akkoord, trok verder op en nam Kinshasa in.

De rebellen, die worden gesteund door Rwanda en Uganda, beschuldigen Kabila's regering van corruptie, nepotisme en wanbeheer. Ze wijzen erop dat hij zich omringt met familieleden op belangrijke posten als justitie, binnenlandse zaken en de legertop. Kabila's zoon Joseph is bijvoorbeeld assistent legerleider en is tevens de belangrijkste veiligheidsadviseur.

Angola
Angola, Zimbabwe, Namibië en Tanzania steunen Kabila's regering. Zimbabwaanse soldaten bewaken de luchthaven bij Kinshasa tegen een mogelijke rebellenaanval. Angola stuurde niet alleen soldaten, maar ook tanks en gevechtsvliegtuigen ter ondersteuning van president Kabila. Afgelopen weekend stuurde buurland Angola meer soldaten naar Congo en boekte zelfs in het westen van het land een succes, waar de militaire basis Kitona op de rebellen werd heroverd. De rebellen –de Congolese Bijeenkomst voor Democratie genoemd– namen in het noordoosten Kisangani in, de tweede grootste stad van het land. Inmiddels zouden de opstandelingen op zo'n dertig kilometer van hoofdstad Kinshasa staan.

Angola steunt de Congolese regering uit strategische overwegingen. De MPLA-regering hoopt door Kabila aan de macht te houden, direct te kunnen afrekenen met de Angolese oppositiebeweging Unita, die in het aan Congo grenzende noorden van Angola belangrijke militaire bases heeft. Zimbabwes president Mugabe heeft ook persoonlijk belangen: zijn neef Leo en Kabila's zoon Joseph zouden een miljoenenovereenkomst hebben gesloten voor het opzetten van een diamanten- en goudhandel. Leo is betrokken in een serie van financiële schandalen in Zimbabwe.

Dioudonné Kabengele, een commandant van de rebellen, zei dat zijn manschappen tijdens de gevechten drie regeringsvliegtuigen hadden neergeschoten. Het zou gaan om MiG's. Congo beschikt niet over dergelijke vliegtuigen, Angola en Zimbabwe daarentegen wel. Waarnemers hechten weinig geloof aan de berichten over het neerhalen van vliegtuigen.

Nieuw en oud
Politieke waarnemers zien de oorlog in Congo als een machtsstrijd tussen de zogenoemde 'nieuwe leiders' in Afrika, zoals president Museveni in Uganda en vice-president Kagamé in Rwanda, en de 'oude leiders' als president Dos Santos in Angola, president Mugabe in Zimbabwe en president Nujoma in Namibië.

Zuid-Afrika hinkt op twee gedachten. Anderzijds kent president Mandela de 'oude leiders' goed, maar hij botst op de destructieve houding van president Mugabe, die continu weigert bij door Mandela ingestelde vredesbijeenkomsten over Congo op te dagen.

De Zuid-Afrikaanse vice-president Mbeki daarentegen onderhoudt goede contacten met de 'nieuwe leiders' en ziet vooral in Museveni van Uganda een bondgenoot voor de 'Afrikaanse Renaissance'.