Nieuwe Duitse
spelling kan
van start

KARLSRUHE – De nieuwe spelling van het Duits gaat op 1 augustus verplicht van start op scholen en bij overheidsinstellingen. Het Bundesverfassungsgericht in Karslruhe bepaalde gisteren dat de spellinghervorming niet strijdt met de grondwet. Nederlandse scholieren zullen er geen hinder van ondervinden: zij werken al een jaar met de nieuwe spelling.

De rechters van het federale hof dat wetten aan de grondwet toetst, verwierpen een klacht van een echtpaar uit Lübeck. Dat had de klacht overigens vorige week om onbekende redenen ingetrokken. Het echtpaar vond dat de kwaliteit van de zogeheten Rechtschreibeform beneden peil is en dat de spellinghervorming op een ondemocratische manier tot stand is gekomen.

Duitsland ondertekende eerder een internationale verklaring over de nieuwe spelling samen met Zwitserland, Oostenrijk, Italië, Liechtenstein en België. De (gedeeltelijk) Duitstalige landen Luxemburg, Frankrijk, Namibië en Denemarken hadden bij deze eerste spellinghervorming sinds 1901 slechts een adviserende rol.

Evenals in Nederland en België zijn ook bij onze oosterburen wijzigingen in de spelling een zaak van lange adem: er is tien jaar aan gewerkt. Tijdens een overgangsperiode tot het jaar 2005 wordt de oude spelling op scholen niet fout gerekend. De leraren krijgen wel de instructie er de opmerking „verouderd” en de nieuwe spelling naast te zetten.

De spelling wordt eenvoudiger. Het aantal regels in de Duden, de Duitse 'Van Dale', wordt teruggebracht van 212 naar 112. Van de 52 ingewikkelde regels over het gebruik van de komma blijven er maar negen over. Het gebruik van de typisch Duitse letter Eszett (Schweifen-s, in Nederland ook wel eens foutief aangeduid als “Ringel-s”) wordt teruggebracht: die wordt na een korte klinker vervangen door een dubbele s: dus in woorden als Kuss (kus) en Hass (haat).

Dass (dat)
Terwijl in Nederland door de nieuwe spelling het woordbeeld bij vaak gebruikte woorden weinig verandert, ondergaat in het Duits een van de meest voorkomende woorden een gedaanteverandering: het voegwoord „dass” (dat).

De regel dat van drie achtereenvolgende zelfde medeklinkers in samengestelde woorden een sneuvelt als er een klinker volgt (Schiffahrt = scheepvaart), terwijl de derde medeklinker blijft staan als een medeklinker volgt (Sauerstoffflasche = zuurstoffles), wordt vereenvoudigd. In de toekomst wordt de derde medeklinker nooit meer geschrapt. Het wordt dus Schifffahrt, Stillleben (stilleven) en Balletttanzerin (balletdanseres).

Inconsequenties in de spelling zoals radfahren (fietsen) naast Auto fahren (autorijden) verdwijnen.

De Duitse fietsers zullen in de toekomst Rad fahren, naast de automobilisten die blijven Auto fahren. Ook het verschil tussen Angst haben (bang zijn) en angst machen (bang maken) verdwijnt. Het wordt in beide gevallen Angst met een hoofdletter.

De spelling van enkele vaak fout geschreven bastaardwoorden wordt aangepast. Zo verandert potentiell (potentieel) in potenziell. Enkele als te ingrijpend ervaren voorstellen hebben het evenmin gehaald als de ginekoloog in Nederland en België. Na een storm van protest verdwenen Restorant, Filosofie, Obergine en Apoteke. Ook mag de paus zijn hoofdletters houden in Heiliger Vater.

„Gok”
Duitse scholieren zullen nog moeten wennen aan hun nieuwe spelling. Maar voor veel Nederlandse scholieren zijn de veranderde Duitse spellingregels al gesneden koek. In Nederland krijgen leerlingen op de middelbare school namelijk al een jaar lang les uit boeken met de nieuwe Duitse spelling.

Wolters-Noordhoff is de grootste uitgever van schoolboeken in Nederland. Volgens woordvoerder D. Klein heeft het concern vorig jaar al schoolboeken op de markt gebracht die zijn geschreven volgens de nieuwe Duitse spellingregels. Alle scholen die vorig jaar nieuwe boeken hebben aangeschaft, hebben dus automatisch gebruikgemaakt van Duitse boeken met de nieuwe regels.

Klein geeft toe dat het bedrijf met de invoering van deze nieuwe boeken een gok heeft gedaan. Het Duitse gerechtshof dat woensdag besloot dat de spellinghervorming niet in strijd is met de grondwet, had immers ook tot een andere conclusie kunnen komen. „Dat zou een ramp zijn geweest”, zegt Klein. „Dat zou ons miljoenen guldens hebben gekost. Maar we hebben contact gehad met grote uitgeverijen in Duitsland. Zij gingen boeken in de nieuwe spelling op de markt brengen. Dus toen dachten wij: Dan kunnen wij het ook wel doen. Met dit proces bij het Bundesverfassungsgericht werd het nog wel even spannend, maar we hebben geluk gehad”.

Kleine wijzigingen
Om de schoolboeken aan de nieuwe spelling aan te passen, zijn volgens Klein geen bijzonder grote veranderingen nodig geweest. Hij denkt dat zo'n 5 tot 10 procent in de boeken moest worden veranderd. „En dan ging het om woorden waarbij de Ringel-s moest worden vervangen door twee gewone s'en. Of het waren woorden die vroeger los van elkaar werden geschreven en nu ineens aan elkaar, of omgekeerd. En ook zijn woorden veranderd die vroeger met een hoofdletter werden geschreven en nu met een kleine letter”.

Klein gaat ervan uit dat binnen een jaar alle scholen in Nederland lesgeven uit boeken die volgens de nieuwe Duitse spellingregels zijn opgesteld. In verband met de onderwijsvernieuwingen in het voortgezet onderwijs moeten scholen hoe dan ook nieuwe boeken aanschaffen. Er is overigens wel een probleem, meent Klein. In de nieuwe boeken staan nog wel teksten uit tijdschriften en kranten die vóór de spellingveranderingen zijn verschenen. „In die authentieke teksten staat natuurlijk nog gewoon de oude spelling”.