Rusland worstelt
met bevolkingsafname

De Russische bevolking begon al ten tijde van het communisme af te nemen, maar dit proces is sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in een opvallende stroomversnelling terechtgekomen. In de jaren 1999 en 2000 bedroeg de daling inmiddels bijna 800.000 inwoners per jaar.

Op dit moment wonen er in Rusland ruim 144 miljoen mensen. Het Instituut voor Demografie van de Russische Academie van Wetenschappen voorspelt dat dit aantal verder zal afnemen tot 132 miljoen in 2015, tot 87 miljoen in 2025 en tot slechts 55 miljoen in 2050.

Leefomstandigheden
De oorzaak van deze extreme bevolkingsafname zoeken Russische demografen vooral in de sociale en economische crisis van de afgelopen jaren. Zij menen dat de maatschappelijke veranderingen als gevolg van de val van het communisme voor veel Russen te groot zijn geweest.

Zo is in een paar jaar tijd meer dan de helft van de bevolking onder het bestaansminimum komen te leven. Tegelijkertijd is de kwaliteit van de (gratis) gezondheidszorg en van de ecologische situatie opvallend verslechterd. Het gevolg is een snel groeiend sterftecijfer. De gemiddelde levensverwachting voor de Russische man is bijvoorbeeld afgenomen tot slechts 59,8 jaar en voor de Russische vrouw tot 72,2 jaar.

Hun vroegtijdige dood houdt vaak rechtstreeks verband met hun verslechterde leefomstandigheden. Zo waren in de periode van 1990 tot 2000 de snelst groeiende doodsoorzaak onder de Russische bevolking infectieziekten zoals tuberculose. Het aantal Russen dat hieraan stierf is de afgelopen tien jaar bijna verdrievoudigd, blijkt uit statistieken van het Russische ministerie van Gezondheidszorg.

Deze tonen ook aan dat na hart- en vaatziekten de belangrijkste doodsoorzaak onder Russen het afgelopen jaar ”verwonding en vergiftiging” was. Het aantal slachtoffers hiervan is sinds 1990 bijna verdubbeld. De grootste 'groeiers' in deze categorie zijn doodslag en alcoholvergiftiging. Dit betreft vooral mannelijke slachtoffers en dat verklaart ook deels het grote verschil in levensverwachting tussen de Russische man en vrouw.

Geboortecijfer
Het snel groeiende sterftecijfer in Rusland gaat gepaard met een fors dalend geboortecijfer. In het jaar 2000 werden 1,17 kinderen per vrouw geboren, terwijl dat aantal in 1987 nog het dubbele was. Bovendien was het aantal abortussen het afgelopen jaar bijna twee keer zoveel als het aantal geboorten, namelijk meer dan 2 miljoen. Volgens de Gezinsplanning Associatie eindigden de afgelopen jaren twee van de drie Russische zwangerschappen in een abortus.

Een ander probleem dat het geboortecijfer negatief beïnvloedt, is de toenemende onvruchtbaarheid onder jonge Russische vrouwen. Volgens het Centrum voor Verloskunde en Gynaecologie van de Russische Academie van Wetenschappen betreft dit al een op de tien Russische vrouwen.

De gealarmeerde Russische regering heeft begin dit jaar ter bestrijding van de demografische crisis een vijftienjarenplan aangekondigd. Dat spreekt onder meer over speciale subsidies die vrouwen moeten stimuleren meer kinderen te baren. Ook wil het plan immigratie aanmoedigen, met name van etnische Russen uit andere GOS-landen.

Tot nu toe zijn er echter nog nauwelijks concrete stappen gezet. De voor de uitvoering verantwoordelijke minister van Arbeid, Aleksandr Potsjinok, heeft al verschillende malen geklaagd dat er veel te weinig geld is om dit megaplan uit te kunnen voeren. Bovendien heerst er grote onenigheid over de effectiviteit ervan.

Zo bestaat er openlijke twijfel over het nut van geboortesubsidies indien er ook niet tegelijkertijd geld wordt geïnvesteerd in de noodlijdende Russische kraamzorg. Bovendien moet volgens demografen het aantal geboortes in Rusland minstens verdubbelen wil dit een einde maken aan de bevolkingsdaling. En dat is volgens hen volkomen irreëel.

Ook de haalbaarheid van immigratie wordt betwijfeld, aangezien de afgelopen tijd de immigratie naar Rusland juist sterk is afgenomen. Volgens het Moskouse Centrum voor Demografie en Humane Ecologie is de belangrijkste reden hiervoor de erbarmelijke omstandigheden waaronder immigranten na aankomst in Rusland moeten leven. Het land is volgens het centrum zowel economisch als psychologisch geheel niet in staat een nieuwe stroom immigranten op te vangen.

Polygamie
Tegelijkertijd vallen er in de Russische pers steeds meer doemscenario's te lezen over de vermeende desastreuze gevolgen van de bevolkingsafname voor het land. Ze spreken over een groeiend tekort aan arbeidskrachten en over een snel toenemende verzwakking van het land. Dit betreft vooral de steeds dunner bevolkte gebieden aan de grenzen met het overbevolkte China, dat op termijn het Verre Oosten en Siberië zou gaan annexeren.

Onder invloed van dergelijke publicaties en door het uitblijven van effectieve regeringsmaatregelen neemt de roep tot radicale oplossingen van de demografische crisis in Rusland toe. Een van de populairste op dit moment is de invoering van polygamie.

Voorstanders, onder wie de belangrijkste Russische moefti, Ravil Gainoetdin, de politicus Vladimir Zjirinovski en zelfs een aantal vrouwenorganisaties, baseren zich hierbij op het grote vrouwenoverschot in Rusland van maar liefst 7 miljoen. Naast het beoogde toenemende aantal geboortes zou polygamie volgens hen ook leiden tot aanzienlijk minder eenzaamheid onder vrouwen en bovendien een einde maken aan de 'uittocht' van Russische vrouwen naar het Westen.

Overigens is hun idee niet nieuw. Al in de 18e eeuw droeg tsarina Catharina de Grote polygamie voor als mogelijke oplossing voor het toen ook al bestaande bevolkingstekort in het Russische Rijk. Uiteindelijk koos ze voor een andere aanpak, namelijk de immigratie van grote groepen buitenlandse –vooral Duitse– kolonisten. Deze oplossing is volgens het al eerder genoemde Moskouse Centrum voor Demografie en Humane Ecologie in het Rusland van de 21e eeuw echter uitgesloten: immigratie van grote groepen niet-Russen zou door etnische Russen niet worden getolereerd en al snel leiden tot etnische spanningen.