Japan vreest
Nederlandse euthanasiewet

In een recent interview met het grote landelijke dagblad Mainichi zegt de secretaris-generaal van de Japanse Organisatie voor Overlijden met Waardigheid: „De omstandigheden in Japan en Nederland zijn anders. Japan is niet in staat zich onmiddellijk in de richting te bewegen waar euthanasie wordt toegelaten.”

Er is een diepgewortelde angst dat de nieuwe Nederlandse wet Japan een richting opstuurt waar het nog niet klaar voor is. Hoewel het debat in Nederland al vele tientallen jaren oud is en alle bevolkingslagen ermee in contact zijn geweest, zijn er velen in Japan die nog nooit hebben nagedacht over euthanasie en ook niet precies weten wat het inhoudt. Veel Japanners hebben ook moeite een grens te ontwaren tussen zelfmoord en euthanasie.

Priesterrol
Voor het medisch personeel zou euthanasie erop neerkomen dat iemand uit zijn lijden wordt verlost. De patiënt om zijn mening vragen en voorlichten is bij hen in de regel niet aan de orde. Laat staan dat de patiënt zelf beslissingen neemt. Een expert in het Mainichi-artikel: „Als euthanasie wordt gelegaliseerd zonder het noodzakelijke debat, zouden we een situatie kunnen krijgen waar euthanasie wordt gekozen als een gemakkelijke optie en patiënten de dood wordt opgedrongen.”

Volgens hoogleraar in de bio-ethiek Kazumasa Hoshino (74) kennen Japanners het concept van zelfbeschikking niet. „Japanners hebben geen begrip voor de rechten van de patiënt. Dokters en familieleden kunnen beslissen zonder met de patiënt te overleggen. En de Japanse patiënt toont zich gewoonlijk totaal afhankelijk.”

Traditioneel speelt de familie samen met de dokter de belangrijkste rol in het nemen van beslissingen over stervende patiënten. Het is heel gebruikelijk dat iedereen behalve de patiënt zelf weet dat hij of zij op sterven ligt. Verscheidene onderzoeken hebben aangetoond dat meer dan 60 procent van de Japanse bevolking het überhaupt niet wil weten als zij stervende zijn.

Japanse dokters geven een patiënt nooit de vrije keus of zij wel of niet een medicijn willen slikken. Het geven van medicijnen, ”toyo” in het Japans, betekent letterlijk het „geven van een medicijn via de hand van Boeddha.” Veel Japanse dokters zien het daarom als heilig, en dat plaatst hen emotioneel in een soort priesterrol.

Pijnstillers
Deze situatie bracht het landelijke dagblad Asahi Shinbun ertoe onder de titel ”Japan kan Nederland niet volgen” het volgende commentaar te geven toen afgelopen november de Nederlandse Tweede Kamer de euthanasiewet aannam: „Euthanasie en sterven met waardigheid, die twee worden altijd samen genoemd, maar in werkelijkheid verschillen zij van elkaar. In Japan wordt in veel gevallen het verzoek van de patiënt om de naam van het medicijn dat ze slikken of om hun medische rapporten te zien niet ingewilligd. Als onder dergelijke omstandigheden enkel het verzoek om te sterven werd ingewilligd, zou het een merkwaardige situatie scheppen.”

De reactie van een ander maatgevend landelijk dagblad, Yomiuri Shinbun, ging nog verder en wees erop hoe moeilijk het is de grens te trekken tussen zelfmoord en euthanasie: „Hoewel we over euthanasie praten alsof het een eenduidige betekenis heeft, hebben patiënten in werkelijkheid een verscheidenheid aan redenen om de dood te kiezen. Mensen verliezen de wil om te leven omdat ze problemen hebben in hun relaties met anderen, zoals familieleden en geliefden.”

Zonder verder in te gaan op de beperkingen van pijnstillers en de situatie van comateuze patiënten, gaat het commentaar voort: „Als de pijn zou worden gestild, zou de patiënt zeker van gedachten veranderen. Zouden we in plaats van euthanasie niet de medische middelen moeten bestuderen die de patiënt de kracht geven te leven?”

Deze gedachtengang is een echo van de Japanse medische cultuur, die geobsedeerd is door genezen, zelfs als vaststaat dat de patiënt op sterven ligt. De stervende Japanner ondergaat vaak ondraaglijke procedures die erop zijn gericht het leven zolang mogelijk te verlengen. Symptomen worden niet onderdrukt. De patiënt sterft een pijnlijke en hartverscheurende dood in een overvol ziekenhuis met overwerkt personeel dat niet voldoende aandacht kan schenken aan de zieken, en dus ook niet aan de stervenden.

Slecht vriendje
Euthanasie volgens het concept in Nederland is gebaseerd op de zogenaamde kwaliteit van het leven. In Japan kiezen patiënten ervoor te sterven omdat ze eenzaam zijn. Zij zijn slachtoffers van de Japanse medische faciliteiten die opgezet na de Tweede Wereldoorlog. Sinds de jaren veertig heeft de Japanse overheid enorme nadruk gelegd op het bouwen van grote centrale ziekenhuizen. Wachtkamers zitten gewoonlijk overvol met honderden patiënten. Afspraken bestaan niet, de patiënt trekt een nummertje en wacht. Vaak urenlang. En dan is het afwachten wie de behandelende dokter wordt. Vooral in de grote steden kan niet van een dokter-patiëntverhouding worden gesproken.

Recente onderzoeken tonen dat omstreeks 70 procent van de bevolking, rond de 20 procent van verplegend personeel en 15 tot 30 procent van de Japanse doktoren euthanasie aanvaardbaar vinden. Japanse kranten lijken zich niet af te vragen waarom het percentage zoveel hoger ligt voor het publiek. Zowel doktoren als journalisten in Japan gedragen zich als alleswetende ouders die eisen dat de kinderen luisteren. Als de 'kinderen' dat niet doen of de verkeerde vriendjes kiezen, worden de 'ouders' bang. Het slechte vriendje Nederland, lijken veel Japanse kranten te waarschuwen, zou wel eens een slechte invloed op Japan kunnen hebben.