„Schaf het kiescollege af”

Het voorstel is misschien radicaal maar niet nieuw. De Democraat Mike McNulty, die New York vertegenwoordigt in het Huis van Afgevaardigden, heeft al in 1993 voorgesteld het kiescollege af te schaffen. Hij kreeg in de afgelopen jaren steun van zowel Democratische als van Republikeinse kant. De senatoren Edward Kennedy (Democraat) en John McCain (Republikein) hebben ook al eens iets dergelijks voorgesteld, evenals hun collega's Strom Thurmond, Orrin Hatch en in het verleden zelfs senator Barry Goldwater.

Presidentskandidaten strijden bij de Amerikaanse verkiezingen indirect om de gunst van de kiezers. Die stemmen namelijk niet op de kandidaten zelf, maar zij geven aan op wie de kiesmannen van hun staat in december (dit jaar op de 18e) moeten stemmen. Er zijn rekenmodellen waarin bijvoorbeeld de ene kandidaat in de staten waar hij wint 90 procent van de stemmen haalt en zijn rivaal in de resterende staten een krappe 50 procent. Maar als de 'krappe' overwinnaar in genoeg staten wint, dan krijgt hij toch de meeste kiesmannen achter zich, terwijl de kandidaat die de meeste algemene stemmen wint de wedloop om het Witte Huis verliest.

Opiniepeiling
„Dat is een extreem model dat in de praktijk zelden voorkomt. Gewoonlijk wint de verliezer als er weinig verschil is tussen beide kandidaten, zoals nu duidelijk het geval is. Datzelfde is in de vorige eeuw ook tweemaal gebeurd. Om dit in de toekomst te voorkomen en dit systeem af te schaffen of te wijzigen is een grondwetswijziging nodig die door tweederde van het Congres goedgekeurd moet worden. Maar er is een eenvoudiger oplossing. De afzonderlijke staten kunnen namelijk beslissen dat zij het voorbeeld van Nebraska en Maine volgen en de stemmen van de kiesmannen verdelen over de kandidaten naar verhouding van de stemuitslag”, aldus Steven Hill, directeur van het Centrum voor Kiesgedrag en Democratie in San Francisco.

Volgens een opiniepeiling van televisiezender CNN is 61 procent van de Amerikanen voor afschaffing van het kiescollege. Waarom wordt dit oude systeem uit de 18e eeuw dan niet opgedoekt? „Er zijn in de loop van de jaren diverse voorstellen daartoe ingediend, die geen van alle voldoende politieke steun kregen. Een van de punten waarover men het bijvoorbeeld niet eens kan worden is de vraag hoeveel procent van de stemmen een president moet verwerven om in het Witte Huis in te trekken. Veertig procent of 50 procent? Dat is maar nattevingerwerk. En wat moet er gebeuren als geen van de kandidaten zo'n minimum haalt? Opnieuw stemmen en dan de winnaar –met of zonder minimum– tot president verklaren? Dat is een kostbare oplossing, want er zouden nieuwe campagnes gevoerd moeten worden en opnieuw gestemd moeten worden”, aldus Hill.

Er is ook wel eens gedacht aan een systeem waarbij elke kiezer in het stemhokje zijn eerste, zijn tweede en zijn derde keus bekendmaakt. Haalt de eerste keus het niet, dan geldt de tweede en eventueel de derde keus. Dit systeem is aanzienlijk goedkoper dan nieuwe verkiezingen organiseren. In Alaska mogen de kiezers zich over twee jaar uitspreken over dit systeem. Als zij het goedkeuren geldt dat overigens niet voor presidentsverkiezingen, maar –voorlopig– alleen voor verkiezingen binnen de staat Alaska zelf. Intussen wordt er nog een andere rekensom gemaakt. Zoals de situatie er nu uitziet, heeft zowel de Republikein George Bush als de Democraat Al Gore de 25 kiesmannen van Florida nodig om aan een meerderheid te komen in het college van 538 kiesmannen.

Schadelijk
Er staat echter niet in de grondwet dat kandidaten een meerderheid moeten hebben in het kiescollege, maar zij moeten een meerderheid hebben „in het college van kiesmannen dat door de staten is benoemd.” Nu de partijen over de uitslag in Florida blijven bakkeleien en zelfs naar de rechter stappen, kan het zijn dat het hele circus voor Florida op 18 december –wanneer het kiescollege bijeenkomt– nog niet is afgelopen. „Gouverneur Jep Bush (de broer van de Republikeinse presidentskandidaat – red.) van Florida kan dan geen kiesmannen afvaardigen. Het kiescollege bestaat dan uit 538 min 25 is 513 kiesmannen. In dat college heeft Al Gore –tenminste volgens de huidige berekeningen– een meerderheid en daarmee zou hij de nieuwe president worden”, meent professor Walter Dellinger van de Duke Universiteit.

Acht hij nieuwe verkiezingen in enkele kiesdistricten in Florida mogelijk? „Dat is mogelijk als er aangetoond kan worden dat het systeem er gefaald heeft of als er massaal fraude is gepleegd. Voorlopig lijkt geen van beide het geval. Maar wij moeten niet alleen naar de stemtechniek en naar de wet kijken. Een hertelling bij een krappe uitslag –zoals nu een paar honderd stemmen op 6 miljoen– is correct en ook fatsoenlijk tegenover de kiezers én tegenover de kandidaten. Maar nieuwe verkiezingen of langdurige processen die Florida in tijdnood brengen lijken mij bijzonder schadelijk voor de politiek. Nu al stemt nauwelijks de helft van de bevolking omdat veel mensen de politiek maar een rommeltje vinden. Als de rechter nu moet gaan beslissen wie er president wordt, vervreemdt de politiek nóg verder van de kiezer. Dat lijkt mij heel, heel schadelijk voor onze democratie”, aldus professor Dellinger.