Amerikanen kiezen
vandaag géén president
Van onze correspondent
NEW YORK – Het zal weinig Europeanen ontgaan zijn dat de Amerikanen vandaag naar de stembus gaan om een nieuwe president te kiezen. Maar sommigen weten misschien niet dat zij vandaag niet rechtstreeks op een van beide kandidaten kunnen stemmen. In plaats daarvan kiezen zij zogeheten kiesmannen, die pas op 18 december uitmaken wie de volgende (de 43e) president van de Verenigde Staten wordt.
George Bush voor de Republikeinen en Al Gore voor de Democraten hopen vandaag allebei op duidelijke meerderheden in de vijftig staten, zodat zij voldoende kiesmannen achter zich krijgen om hen in december naar het Witte Huis te helpen. De kiesmannen die vandaag worden gekozen, zijn in de meeste staten gebonden aan de meerderheidswens van de kiezers. Spreekt een meerderheid in bijvoorbeeld Ohio zich dus uit voor George Bush, dan gaan de stemmen van álle kiesmannen van Ohio op 18 december naar de Republikein George Bush. Behalve in Nebraska en Maine waar de stemmen van de (negen) kiesmannen verdeeld worden in verhouding tot de uitslag van vandaag.
Er zijn net zoveel kiesmannen als er congresleden zijn in het Huis van Afgevaardigden (435), plus senatoren (twee voor elke vijftig staten) plus nog eens drie kiesmannen voor het District of Columbia waarin Washington ligt. Dat zijn in totaal 538 kiesmannen.
Oogst binnen
Wat gebeurt er als Gore en Bush op 18 december geen van beiden een absolute meerderheid halen van (minimaal) 270 stemmen, of als beiden bijvoorbeeld evenveel kiesmannen achter zich krijgen? Dan beslist het Huis van Afgevaardigden. Dat gebeurde in 1824, toen het Huis Quincy Adams koos.
Het is rekenkundig ook mogelijk dat een van beide kandidaten vandaag wel de meerderheid van de 'gewone' stemmen verwerft, maar toch onvoldoende kiesmannen achter zich krijgt om president te worden. Dat is geen theoretische mogelijkheid, want dat gebeurde in 1888. De Democratische president Grover Cleveland kreeg voor zijn herverkiezing net iets meer stemmen, maar zijn Republikeinse rivaal Benjamin Harrison kreeg meer kiesmannen achter zich. Vooral als de uitslag bijzonder krap wordt (zoals dit jaar), is zoiets mogelijk.
Waarom worden de verkiezingen altijd in november gehouden? Omdat Amerika vroeger een agrarische gemeenschap was. Men wilde pas stemmen als de oogst goed en wel binnen was. Daarom werd er voor november gekozen. Waarom op dinsdag? Omdat zondag als christelijke rustdag uitgesloten was. De zaterdag ook vanwege de Joodse sabbat. De maandag werd afgekeurd, omdat niet alle kiezers na de zondagsrust op tijd in het stemlokaal zouden kunnen zijn. Daarom werd dinsdag geprikt.
Maar welke dinsdag? De eerste dinsdag? Dat zou ook de eerste van de maand kunnen zijn. President John Tyler vond dat een slecht idee. Hij besliste in 1845 dat de Amerikanen op de éérste dinsdag na de éérste maandag van de maand november naar de stembus zouden gaan. En het liefst nuchter, zodat zij met een helder hoofd zouden stemmen. Daarom werd besloten om alle openbare gelegenheden waar alcoholische dranken worden geschonken op verkiezingsdag te sluiten. Dat gebod geldt ook vandaag de dag nog.
Heel pakket
De Amerikanen kiezen niet alleen kiesmannen die later hun president kiezen, maar zij kiezen ook (elke twee jaar) de 435 leden van het Huis van Afgevaardigden. Daarnaast kiezen zij eenderde van de 100 leden van de Senaat (elke twee jaar 33 nieuwe leden en eenmaal in de zes jaar 34 nieuwe senatoren). Een van de meest smaakmakende senaatsraces dit jaar is die in de staat New York tussen Hillary Clinton voor de Democraten en haar rivaal Rick Lazio voor de Republikeinen.
Daarnaast worden er parlementen gekozen in de afzonderlijke staten waar ook een aantal nieuwe gouverneurs wordt gekozen. Behalve voor al deze politieke functionarissen wordt voor tal van andere ambten gekozen. In 42 staten worden zelfs rechters en officieren van justitie door de kiezers per stembrief aangewezen.
Dat is een heel pakket beslissingen en in sommige staten komen daar nog speciale projecten bij. Referenda over van alles en nog wat. De (financiering van de) modernisering van scholen bijvoorbeeld, de aanleg van wegen, stadsprojecten enzovoort. In Alaska moeten de kiezers zich uitspreken over de legalisering van marihuana en in Nebraska moeten de kiezers laten weten of zij akkoord gaan met homohuwelijken.
Dagtaak
De staat Oregon maakt het helemaal bont. Daar moeten de kiezers zich naast hun politieke voorkeuren ook nog uitspreken over niet minder dan 26 niet-politieke vraagstukken. Die gaan van fiscale kwesties tot het gebruik van bepaalde wildklemmen. „Het is al bijna een dagtaak om de hele begeleidende gids door te werken”, zo verzucht Carolyn Knowles uit Scappoose. Oregon mag misschien wat overdrijven, maar volgens sommigen is dit democratie in z'n puurste vorm.
Professor William Lunch van de Universiteit van Oregon in Portland betwijfelt dat. „Iemand die geïnteresseerd is in wildklemmen en daarover iets weet en daar ook over kan stemmen, weet misschien weer niets van fiscale kwesties waarover hij of zij zich ook moet uitspreken. Volgens mij is het referendumsysteem hier uit de hand gelopen en wordt het parlement daarmee onder het motto van pure democratie omzeild. Ik vind het daarom niet zo democratisch als het misschien lijkt”, aldus Lunch.
