„Vlaggenstaat beslist
over berging van schip”

Over het algemeen is de vlag waaronder het oorlogsschip vaart doorslaggevend. Dat betekent dat de zogeheten vlaggenstaat bepaalt of hulp van buitenaf welkom is of niet. Ook recente rechterlijke uitspraken bevestigen dat bergers niet zomaar hun gang kunnen gaan. Het schip valt onder de soevereiniteit van het land waar het vandaan komt.

Dat zegt mr. Eke Boesten, die onderzoek doet naar de berging van historische scheepswrakken. Boesten is werkzaam aan het T. M. C. Asser Instituut voor Privaat en Publiek Internationaal Recht in Den Haag. Rusland probeert momenteel via een capsule de bemanning van de Koersk te bevrijden. Een optie die ook in beeld zou kunnen komen, is dat het schip in zijn geheel wordt gelicht.

Oorlogsgraf
Of daarbij ook derden in actie kunnen komen, is volgens Boesten een vraag waarover al jaren wordt gedelibereerd. „Een vlaggenstaat zal altijd zeggen: Dat schip is van ons. Bovendien beschouwen ze een oorlogsschip als het jaren geleden is gezonken als oorlogsgraf. Daar moeten anderen dus van afblijven. Maar een berger zal zeggen: Dat schip ligt er al zo lang en daarom willen wij er zeggenschap over.”

Een recente rechterlijke uitspraak in de Verenigde Staten bevestigt dat de vlaggenstaat het sterkst staat. Het betrof hier de berging van de Spaanse oorlogsschepen Juno en La Galga, die zo'n tweehonderd jaar geleden voor de Amerikaanse kust waren gezonken. „Een berger had met de Amerikaanse staat Virginia een deal gesloten om de schepen naar boven te halen. Spanje protesteerde en kreeg uiteindelijk gelijk van de rechter.”

Als het aankomt op het bergen van een schip, kan de berger op twee manieren met de vlaggenstaat in zee gaan. Er kan simpelweg een contract worden gesloten als de vlaggenstaat om hulp vraagt. De berger krijgt dan een vergoeding uit de contractuele overeenkomst. Een andere mogelijkheid is dat de berger een schip in nood hulp geeft. Daarvoor krijgt hij een beloning onder maritiem recht.

Een rechter of tribunaal zal de hoogte van de beloning bepalen en let daarbij op verschillende dingen. „Het hangt onder meer af van de snelheid waarmee is geborgen, van de vraag of de bergers veel risico hebben gelopen en van de waarde van het schip. Het spreekt voor zich dat wanneer een ernstige milieuramp wordt voorkomen, de berger ook daarvoor een beloning ontvangt. Denk maar aan de Maltese tanker Erika, die voor de Franse kust verging. Er zijn duizenden tonnen olie weggelekt, maar gelukkig hebben reddingsschepen ook tonnen olie uit het schip kunnen opzuigen.”

Paradepaardje
Veel mensen hebben zich erover verbaasd dat de Russen zo lang gewacht hebben met vragen om hulp. Politieke factoren lijken daarbij te hebben meegespeeld. De Koersk is het paradepaardje van de Russische marine en bovendien bestaat er onduidelijkheid over de lading van het schip.

Rusland heeft bovendien niet al te leuke herinneringen waar het gaat om „hulp” van buitenaf. In 1974 voerden de Amerikanen in het geheim een berging uit van een kernonderzeeër van de toenmalige Sovjet-Unie. Dit schip was in 1968 gezonken in de Stille Oceaan. De Amerikanen deden het voorkomen alsof ze op zoek waren naar zogeheten mangaanknollen die daar op de bodem liggen.

„De Russen verzetten zich toen hevig tegen Amerikaanse bergingspogingen. Een van de argumenten die ze gebruikten was dat de bemanning was omgekomen en dat het dus een oorlogsgraf betrof”, aldus Boesten. De Amerikanen slaagden er niet in de onderzeeër in zijn geheel te bergen. Niettemin wisten ze drie kernraketten, twee torpedo's met een nucleaire lading, de codemachine van het schip en verscheidene codeboeken te bemachtigen.