Mozambique jaren terug in de tijd

Volgens officiële cijfers zijn in totaal 350 mensen om het leven gekomen, in Mozambique, Zuid-Afrika, Zimbabwe, Botswana en Swaziland. Maar volgens reddingswerkers van de Verenigde Naties komt het dodental uiteindelijk op „duizenden” te staan, met name in het zwaarst getroffen land, Mozambique.

In het zuidelijke en centrale deel van Mozambique werden dorpen en steden van het ene moment op het andere overspoeld door een 2 meter hoge watergolf, afkomstig uit de buiten hun oevers getreden rivieren Save en Limpopo. In plaatsen zoals Chokwe en Xai-Xai klommen de bewoners op daken en in bomen of probeerden weg te komen naar hoger gelegen grond. Rond Chokwe is een meer van 30 kilometer doorsnee ontstaan. De Limpopo, die in de buurt van Chokwe normaal een breedte heeft van 1 kilometer, is nu 10 kilometer breed.

Weken achter elkaar kwam in het gehele zuiden van Afrika de regen met bakken naar beneden. Maar waar een plaats als Johannesburg na een paar weken voor het eerst de zon weer zag, ging het in het noorden van het land, in Zimbabwe en boven Mozambique door met regenen. In de Zuid-Afrikaanse Noordelijke Provincie alsook in Mpumalanga, in het oosten, zijn sinds begin februari ruim zestig mensen om het leven gekomen, veelal omdat hun bouwvallige, uit modder opgetrokken onderkomens het begaven terwijl ze lagen te slapen. De schade in de twee provincies is aanzienlijk en de Zuid-Afrikaanse regering heeft al miljoenen guldens toegezegd voor hulpverlening.

Tien jaar terug
Maar Mozambique kan zich een dergelijke ellende niet permitteren. Het is een van de armste landen ter wereld en kent pas sinds 1992 enige mate van vrede, na een periode van dertig jaar oorlog en burgeroorlog, respectievelijk tegen Portugal als koloniale overheerser en tegen het marxistische bewind van de 'bevrijdingsbeweging' Frelimo. Uiteindelijk kwamen de strijdende partijen onder internationale druk tot een vergelijk. Er werden verkiezingen georganiseerd en het Frelimo gooide zijn marxistische beginselen overboord, in ruil voor een markteconomie. Mozambique heeft de afgelopen acht jaar een grote mate van ontwikkeling doorgemaakt, waardoor de economie tot de meest veelbelovende van Afrika is gaan behoren.

„Het is vrijwel zeker dat die ontwikkeling door deze natuurramp met zeker tien jaar terug is gezet”, meent mevrouw Graca Machel, weduwe van de eerste Frelimo-president, Samora Machel, en de huidige echtgenote van de Zuid-Afrikaanse oud-president Nelson Mandela. Zij woont in de Mozambikaanse hoofdstad Maputo en houdt zich persoonlijk actief bezig met de reddingsoperaties ten behoeve van haar zwaar getroffen landgenoten.

Zuid-Afrikaanse hulp
Mozambique heeft de laatste week veel steun gekregen van buurland Zuid-Afrika. Zeven helikopters van de Zuid-Afrikaanse luchtmacht hebben duizenden slachtoffers van de overstromingen van bomen en daken gehaald en naar hoger gelegen land overgebracht. Vandaag stuurde Zuid-Afrika, ondanks waterproblemen in eigen land, nog eens drie heli's naar Mozambique, in antwoord op een noodkreet van de VN en het Rode Kruis om Mozambique te helpen – financieel en materieel. De oververmoeide Zuid-Afrikaanse bemanningen rapporteerden gisteravond dat overal lijken ronddrijven tussen de kadavers van duizenden stuks verdronken vee. Kenners van de VN zeggen dat de bijna 1 miljoen inwoners van het getroffen gebied zeker drie jaar lang zullen zijn aangewezen op voedselhulp, want al hun gewassen zijn weggespoeld en de grond is verziekt.

De internationale hulpverlening is snel op gang gekomen, waarbij Nederland het voortouw nam met een gift van 5 miljoen gulden. Opvallend is verder dat andere landen in Afrika Mozambique hulp hebben toegezegd. Het is voorzover kan worden nagegaan de eerste keer dat hulp aan een Afrikaans land uit Afrika zelf komt.

Waterlozing
Gistermiddag, toen het erop leek dat er even geen regen zou vallen, veranderde de Limpopo weer in een kolkende maalstroom. De rivier produceerde opnieuw een metershoge vloedgolf. Oorzaak: buurland Zimbabwe had overtollig water laten wegvloeien uit de overvolle Kariba-stuwdam in de Limpopo. Liefst 5000 kubieke meter water per seconde werd in de reeds overvolle Limpopo geloosd, een hoeveelheid die nog nooit eerder was bereikt.

Zimbabwe wordt eveneens voor het eerst sinds mensenheugenis met zo'n groot wateroverschot geconfronteerd. Tienduizenden mensen zijn er dakloos geworden en net als in Mozambique klampten in Zimbabwe ook vandaag duizenden mensen zich vast aan bomen of daken, wachtend op redding die uit de lucht moet komen, want wegen zijn onbegaanbaar en bruggen weggespoeld. Maar die hulp kan lang op zich laten wachten, want het Zimbabwaanse leger beschikt over slechts twee helikopters. President Mugabe heeft namelijk bijna zijn hele leger en luchtmacht naar Congo gestuurd om president Kabila daar te steunen in diens strijd tegen rebellen. Tegenstanders van Mugabe zijn sowieso fel tegen dit buitenlandse militaire avontuur, maar hun woede is nu nog groter, gezien het uitblijven van militaire hulpverlening aan de slachtoffers van de watersnood.

Ziekten
Zuid-Afrikaanse gezondheidsexperts vrezen voor het uitbreken op grote schaal van cholera, dysenterie, tyfus en malaria. De drinkwatervoorziening is in de meeste steden en dorpen in de getroffen provincies totaal ontwricht en dorpelingen maken op grote schaal gebruik van het overstromingswater om te drinken en zich te wassen. Artsen hebben geconstateerd dat het water besmet is door ontlasting en dus een enorm gevaar voor de gezondheid oplevert. Tankwagens van zowel het leger als de mijnen proberen de getroffen bevolking van schoon drinkwater te voorzien. Niettemin denkt men dat dysenterie en cholera binnenkort epidemische vormen gaan aannemen, ook al omdat die ziektes worden meegenomen door een verwachte stroom van vluchtelingen uit Mozambique, waar dysenterie en cholera al jarenlang chronisch aanwezig zijn. Het risico van een malaria-epidemie is eveneens groot, aangezien het stilstaande water een ideale kweekplek voor malariamuggen is.