Europese familie krijgt
paria in haar midden

Minister Van Aartsen deelde vorige week donderdag nog via zijn woordvoerder mee: „Wij bemoeien ons niet met regeringsonderhandelingen in het buitenland. Die gaan ons niet aan.” Hij volgde daarmee de gebruikelijk lijn op dit terrein, die Brussel tot dan toe eveneens hanteerde. Zegslieden van de Europese Commissie lieten weten niet te willen vooruitlopen op het resultaat van het overleg tussen de conservatieve ÖVP en de rechts-radicale FPÖ. Zij volstonden met het benadrukken in het algemeen van het belang van basisprincipes als democratie en mensenrechten. Eerst maar eens afwachten, was de officiële koers.

Krachtig signaal
Maar gedurende de voorbije weekwisseling vond er, met België en Frankrijk als gangmakers, druk telefoonverkeer plaats tussen de hoofdsteden. Dat leverde als conclusie op dat de Unie in dit geval niet met de armen over elkaar diende te blijven toezien. De verontrusting en verontwaardiging over de mogelijke regeringsdeelname van de club van Jörg Haider was inmiddels her en der sterk aangezwollen. Het ontbreken van een gemeenschappelijke stellingname viel niet langer uit te leggen.

In EU-verband had voorzitter mevrouw Fontaine van het Europees Parlement de toon al gezet. Zij noemde het afgelopen donderdag onaanvaardbaar dat een partij die de fundamentele beginselen van mensenrechten aan haar laars lapt zitting krijgt in het politieke bestuur van een aangesloten land.

De Portugese premier Guterres, die dit halfjaar leidinggeeft aan het geïntegreerd Europa, mocht maandagmiddag een verklaring presenteren namens veertien lidstaten. Hun eerdere terughoudendheid was omgeslagen in een opmerkelijk harde benadering. Zij dreigen met zware sancties aan het adres van Oostenrijk als daar de FPÖ binnenkort aan de macht is. Zij wensen zich nadrukkelijk te distantiëren van de gebeurtenissen in het alpenland. Niet eerder werd een Europese partner met een zo krachtig signaal de wacht aangezegd.

Isoleren
De bedoeling is de gewraakte regering te isoleren en haar rol binnen de Unie zo veel mogelijk te beknotten. De veertien lidstaten zullen daartoe op bilateraal vlak Oostenrijk negeren. Zij hebben met elkaar afgesproken af te zien van besprekingen op politiek niveau. De onderlinge relatie met het betrokken land zal niet meer omvatten dan „technisch” overleg met de ambassadeur. En voorts verlenen de partners geen steun aan kandidaten die de overheid in Wenen naar voren schuift voor posten binnen de EU en voor functies bij internationale organisaties.

Een ander punt in de discussie betreft de informele ministersvergaderingen. Het land dat de voorzittershamer hanteert, schrijft tijdens de zes maanden dat het die taak vervult een aantal van zulke bijeenkomsten uit en het mag daarvoor uitnodigen wie het wil. In de situatie van een blauwzwarte coalitie zijn de Oostenrijkse bewindslieden wellicht niet welkom. Besluiten worden er niet genomen, maar soms blijken het wel geschikte gelegenheden om consensus te bereiken over aanhangige kwesties. De formele beslissingen vallen daarna in de officiële ministerraden. In dat forum kan men Oostenrijk de toegang niet ontzeggen.

Door een land niet te accepteren binnen het circuit van allerlei contacten achter de schermen, die ertoe dienen de zaken voor te koken, levert het feitelijk nauwelijks een bijdrage tot de gedachtevorming. Maar met name als het onderwerpen betreft waarvoor unanimiteit is vereist, ligt het voor de hand dat de boosdoener op zijn beurt obstructie pleegt en de voortgang belemmert.

Verdrag
De opties zijn daarmee niet uitgeput. Het Verdrag van de Europese Unie verschaft de mogelijkheid om in het uiterste geval een lidstaat het stemrecht te ontnemen en daarmee vleugellam te maken.

Artikel 6 verwoordt de grondslag van de EU. Het luidt: „De Unie is gegrondvest op de beginselen van vrijheid, democratie, eerbiediging van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, en van de rechtsstaat.”

Vervolgens vermeldt artikel 7 dat de staatshoofden en regeringsleiders met eenparigheid van stemmen „een ernstige en voortdurende schending” van genoemde beginselen kunnen constateren. Dat gebeurt op voorstel van eenderde van de aangesloten landen of van de Europese Commissie en na de instemming te hebben verkregen van het Europees Parlement. De eenparigheid betekent overigens dat een veroordeling alleen haalbaar is als ook de betrokken regering daarmee akkoord gaat. Daarna beschikken de presidenten en premiers over de bevoegdheid om met gekwalificeerde meerderheid te besluiten tot schorsing van bepaalde rechten, waaronder het stemrecht in de ministerraden.

Een dergelijke procedure lijkt voorlopig echter ver weg. De coalitie van ÖVP en FPÖ is haar werkzaamheden nog niet eens begonnen, laat staan dat zij nu al van een schending van beginselen valt te betichten.

Lastig parket
Gelet op dit laatste zat er voor de Europese Commissie gisteren weinig anders op dan te besluiten de relatie met Oostenrijk vooralsnog niet te wijzigen. Ze ging een stap verder dan vorige week door duidelijk haar bezorgdheid uit te spreken over de politieke ontwikkelingen in dat land. Maar daar bleef het bij. De Commissie heeft als opdracht te waken over de uitvoering van de verdragen en het functioneren van de instellingen. Van problemen op die punten is tot dusverre geen sprake, dus kan zij moeilijk strafmaatregelen afkondigen.

De lidstaten min één hebben begin deze week een stevig schot voor de boeg gelost, in een ultieme poging de regeringsdeelname van extreem rechts in Oostenrijk af te wenden. Nu dat niet is gelukt, raakt de EU in een lastig parket verzeild. Als de soep inderdaad zo heet gegeten wordt als zij is opgediend, heeft de Europese familie voortaan een paria in haar midden en dat zal op tal van momenten vervelende complicaties veroorzaken.