Weergave van ondoorzichtige praktijk rond asielprocedures

Herinnerd aan de uitzichtloosheid

Dat ons systeem van de opvang van asielzoekers hospitaliserend werkt, is wel bekend, maar hoe ontluisterend dit uitwerkt op vluchtelingen die er jarenlang mee te maken krijgen, wordt glashelder bij het lezen van het waar gebeurde verhaal over Samir Laifa. Sytze van der Zee, oud-hoofdredacteur van het Parool, beschrijft dat in ”Stempeldag”. Het zijn slechts 22 dagen uit het leven van een Algerijnse vluchteling die centraal staan, maar toch is dat voldoende om de spanningen, frustraties, onzekerheden, wanhopige gedachten, gevoelens van zinloosheid en niet te verklaren reacties van asielzoekers enigszins tot je door te laten dringen.

Een klein krantenbericht over een asielzoeker die omgekomen is door een politiekogel, vormde de aanleiding voor Van der Zee om zich te verdiepen in de leefwereld van een groep uitgeprocedeerde asielzoekers, die jarenlang verblijven in een van de vele asielzoekerscentra. Het aangrijpende verslag getuigt van een grondige zoektocht, waarbij de betrokken vluchtelingen levensecht neergezet worden. Zonder enige poging te doen hun situatie rooskleuriger af te schilderen of hun gedrag positiever te verwoorden.

De uiteindelijk doodgeschoten hoofdpersoon, Samir Laifa, is om economische motieven vanuit zijn verscheurde en onveilige thuisland gevlucht. Nadat hij zijn ouderlijk huis verlaten heeft en zich al zwervend realiseert dat in Algerije blijven hem geen enkele kans op een beter bestaan zou opleveren, besluit hij zijn lot in eigen handen te nemen: hij steekt verwachtingsvol over naar Europa. In ”Stempeldag” leren we hem kennen als iemand die naar respect, erkenning en diepgaand contact verlangt, hetgeen hem juist van alle kanten wordt onthouden.

Overgeleverd aan het eindeloze, deprimerende ”wachten” –kenmerkend voor ons asielbeleid–, zonder enige duidelijkheid wanneer er ooit een definitieve beslissing valt, verliest hij elke levenszin, wordt geplaagd door angsten en vervalt in drank- en softdrugsverslaving. Tegelijkertijd moet Samir zich weten te handhaven in een centrum waar voor het oog alles ordelijk toegaat, maar waar de aanwezigen het dagelijkse leven ervaren als een gevangenis zonder muren, waarin elke vorm van eigenwaarde verloren gaat.

Wilskracht
Zijn tragisch einde is wellicht niet het logische gevolg van, maar vormt ook geen schril contrast met zijn verblijf hier. In Samir staan de schrijnende ervaringen centraal van een groep mensen, die ondanks het feit dat ze uitgeprocedeerd zijn, toch niet kunnen terugkeren naar hun land van afkomst. Stempeldag is de dag waarop zij voortdurend herinnerd worden aan deze uitzichtloze situatie.

Alle issues die de maatschappelijke discussies over ons asielbeleid beheersen, vallen in één keer samen en krijgen een menselijk gezicht in de ontmoetingen met Samir. Zichtbaar wordt waarom alle pogingen tot het opbouwen van een nieuw leven worden opgegeven en men geen wilskracht meer heeft om zich in te spannen voor integratie. Het beleid van de Immigratie- en Naturalisatie Dienst wordt voor het voetlicht gebracht, doordat mensen op het toneel verschijnen met hun frustraties over de nadere gehoren en de vermeende willekeur bij de toedeling van de felbegeerde statussen. Er wordt door Van der Zee geen poging ondernomen om een oordeel te vellen over deze zaken, er wordt alleen maar verhaald. Juist dat versterkt het feit dat ”Stempeldag” een uitstekende weergave is van de ondoorzichtige praktijk rond de asielprocedures. Ook de vaak moeilijke opstelling en houding van de asielzoekers vinden we terug, maar ín hun context, zodat de lezer zelf kan ontdekken hoe oorzaak en gevolg bij elkaar horen.

Algerije
Dat door Samir het licht valt op met name de Algerijnse asielzoekers, heeft een meerwaarde. Vaak wordt deze groep in het politieke debat overgeslagen. Algerije heeft al sinds de jaren negentig te maken met een heilloze burgeroorlog, waarin geen mensenleven van waarde lijkt. Door het verbinden van het levensverhaal van Samir met dat van zijn landgenoten, wordt men geconfronteerd met de meest schokkende gruwelijkheden die dagelijks in dit Noord-Afrikaanse land worden gepleegd. Ondanks het feit dat asielzoekers uit andere landen dit vluchtmotief delen, blijven Algerijnen een groep op zichzelf, zodat niet alle ervaringen veralgemeniseerd kunnen worden.

Een deel van de zorg voor asielzoekers blijft derhalve onderbelicht. Op diverse plaatsen in het land lukt het asielzoekers, vaak door contacten met (christelijke) vrijwilligers, staande te blijven in deze perspectiefloze situatie en kracht te putten uit hun geloof. De islam wordt alleen zijdelings ten tonele gevoerd als een cultuurgoed, de „roots” waar de Algerijnse jongens zich aan kunnen vastklampen. Dat doet tekort aan de vele levensvragen, waarmee mensen worstelen in zo'n ernstige crisissituatie. In die zin is ”Stempeldag” een indringend betoog, ook voor de christelijke gemeenschap, asielzoekers op te zoeken en gemeenschap te bieden. Juist als er een uitzichtloze situatie is ontstaan.

(Eerlijke ontmoetingô (Voor degenen die bereid zijn hun mening over het asielvraagstuk mede te baseren op het verhaal van de vluchteling zelf, biedt Sytze van der Zee veel verfrissende gezichtspunten. Juist door het verhalende karakter krijgen de lezers meer zicht op de complexe en schrijnende kanten van deze materie. De asielzoeker krijgt „een gezicht” en daarmee heeft Van der Zee haarscherp laten zien dat elke discussie op dit terrein niet gevoerd kan worden zonder een eerlijke ontmoeting met hen die als vreemdeling onder ons verkeren. Jammer is dat het soms ruwe, perverse taalgebruik van de jongeren ongekuist wordt weergegeven. Niettemin is het boek een echte aanrader voor degenen die betrokken zijn bij de zorg voor asielzoekers in de centra.

De auteur van deze recensie werkte drie jaar voor het COA in een asielzoekerscentrum en is momenteel verbonden aan de Hervormde Diaconie in Delft.