Emerson Vermaat schetst tijdsbeeld aan einde van millennium

Het zit 'm niet in een rond jaartal

Dictaturen. Mensenrechtenschendingen. Oorlogen. Dodelijke virussen. Chemische wapens. Criminele netwerken. Deze week beleeft de jongste pennenvrucht van Emerson Vermaat over het kantelend millennium en zijn verschijnselen de tweede, bijgewerkte druk. Een somber fin-de-siècle-gevoel wuift de auteur weg. „Ik geloof er niet in dat ronde jaartallen iets hebben te maken met de ondergang van de wereld.”

Wie zich aan millenniumbespiegelingen overlevert, loopt het risico van roekeloze voorspellingen à la Hal Lindsey. Zo niet John Arthur Emerson Vermaat (1947), meer dan een kwarteeuw werkzaam bij de Evangelische Omroep. Vorig jaar verscheen van hem ”Kantelend millennium. Actualiteit van de apocalyps”. De inhoud ervan is een poging de slotfase van het menselijk bedrijf een duiding te geven. Oproepen om rond de jaarwisseling intrek te nemen in Jeruzalem of het allemaal op de berg Sion af te wachten, ontbreken. „Niemand weet wanneer de wereld vergaat. Ronde jaartallen zijn niet relevant. Het is mij juist te doen om de schets van een tijdsbeeld aan het eind van een millennium”, verantwoordt de schrijver zich.

McCarthy
In de hoedanigheid van journalist maakt Vermaat talloze reportages in crisisgebieden. Bladen als de Neue Zürcher Zeitung en de Wall Street Journal namen hem in hun kolommen op (alsmede deze krant). Ten tijde van de Koude Oorlog en de vredesbeweging was hij onvermoeibaar op jacht naar het ontrafelen van communistische complotten en snode praktijken van geheime diensten. Destijds lag het voor de hand hem als de Nederlandse McCarthy te betitelen. „Overdreven”, werpt hij tegen. „Ik heb gewoon dingen gezegd die later zijn uitgekomen. Op grond van documenten kon ik bijvoorbeeld aantonen dat de Stasi Oost-Duitse kerken had geïnfiltreerd en ook in Nederland actief was op dat gebied. Dus het was niet allemaal fictie van mij.”

„Wel heb ik –en anderen met mij– onderschat dat het communisme zo snel zou vallen. Wat er na het communisme is gebeurd, had ik niet voorzien, namelijk dat nationalisme, extreem rechts, criminaliteit en corruptie het ontstane vacuüm zouden opvullen. De wereld is er niet prettiger op geworden sinds de tijd dat alles nog stabiel was”, voegt hij eraan toe.

Geschonden wereld
Dit voorjaar toog Vermaat naar de brandhaard Kosovo. Het is deze ervaring die een nieuw hoofdstuk toevoegt aan zijn boek, waarvan de tweede, bijgewerkte druk zaterdag tijdens de CLK-beurs wordt gepresenteerd. De twintigste eeuw begon in 1915 met de volkerenmoord in Armenië en eindigt met een poging tot genocide in Kosovo, legt hij uit. „Er is geen garantie dat het in het komende millennium allemaal beter wordt. Met andere woorden: de mensheid evolueert niet automatisch naar een betere wereld.”

Niet voor niets geeft Vermaat zijn boek een motto mee uit Huizinga's ”Geschonden wereld”. Hebzucht, heerszucht en geweld zijn nergens afgezworen, stelt deze historicus, en de wereld gaat haar volgende tijdperk in als samenleving van winnen en genieten. Daar lijkt het inderdaad op, vindt Vermaat. „Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn er angstaanjagende ontwikkelingen gaande. Het atoomwapen is een belangrijk fenomeen. Voor het eerst kan de mensheid zichzelf vernietigen. Voor het jaar 1000 was dat niet zo. Toen was de mensheid afhankelijk van een komeet die al dan niet op aarde zou moeten vallen. Thans hebben wij ons lot menselijkerwijs gesproken in eigen hand.”

Mensensmokkel
Ook ecologische vernielzucht en massieve migratiestromen passen in het beeld van Vermaats kantelende millennium. Dat alles gaat gepaard met vrouwenhandel, prostitutiebendes, bankfraude, misdaad en andere onfrisse verschijnselen. Recentelijk stuitte hij op een mensensmokkelorganisatie van Afghanen en Irakezen die in Crailo actief is. „Ze werken met mobiele telefoons, hebben geld en valse papieren.” Lacht besmuikt: Bij de douaniers op Schiphol blijkt er geen lampje te gaan branden als een bebaarde Afghaan onder de naam Van Limburg Stirum passeert om naar Engeland te vertrekken.

Op grote schaal vliegt de opmars van de georganiseerde maffia hem naar de keel. „Criminelen proberen staten in hun greep te krijgen: Colombia, Rusland, Suriname en Italië.” Op de Balkan gaat dat anno 1999 niet anders, weet hij. „Op dit moment wordt Joegoslavië geregeerd door professionele criminelen. Met medewerking en medeweten van president Milosevic zelf.” Geen wonder dat zijn volgende boek over de fascinatie van dat specifieke soort kwaad gaat.

Vaticaan
Vermaat beroept zich in zijn boek op theologen als J. van Genderen, W. H. Velema, J. H. Bavinck, K. Schilder en B. Wentsel. Zij zijn „gezaghebbend en denken ongeveer als ik. Er zijn genoeg degelijke theologen –rooms-katholieke incluis– die gezonde en nuchtere ideeën hebben over de eindtijd.” Zo ontdekte hij dat de ”Kathechismus” van de RK-Kerk gezichtspunten bevat waarmee hij kan instemmen, met name op het gebied van het bestaan van demonen. Hij beschouwt het Vaticaan niet als de antichrist die zich in de eindtijd zal openbaren. Persoonlijk voelt hij zelfs meer affiniteit met paus Johannes Paulus II en kardinaal Simonis dan met iemand als godsdienstwetenschapper H. M. Kuitert. „We moeten de verschillen zoals de Maria- en de heiligenverering en de visie op genade natuurlijk niet verdoezelen. Toch is de kloof tussen iemand als Kuitert en de reformatorischen aanmerkelijk groter dan die tussen de paus en de reformatorischen.”

Een doemdenker noemt Vermaat zich niet. „Het staat allemaal aangekondigd in de apocalyps. Dat betekent overigens niet dat we met de armen over elkaar moeten gaan zitten. Ondanks dat de wederkomst van Christus aanstaande is, mogen we de wereld niet aan haar lot overlaten. Het zou verkeerd zijn op de wereld euthanasie te plegen.”