Trendanalyse Maarten Huygen is een baken in zee

Nederland veramerikaniseert

”Amerikaanse toestanden” is zowel een aanklacht tegen als een loftuiting op de amerikanisering van Nederland. Maarten Huygen schrijft over de kosten en de baten ervan en over de uitwassen en vooruitzichten. De kosten hebben vooral te maken met de gevolgen van de vrije marktwerking. De vrije markt is immers niet zorgzaam en een slechte opvoeder; ze biedt geen goede leidraad voor opgroeiende kinderen... en voor hun ouders.

Trends steken steeds sneller de oceaan over en bij geen enkel product is dat zo zichtbaar als bij de hamburger, waarvan het succes samenvalt met de versnelling van de amerikanisering in Nederland. De hamburger is niet zomaar een nieuwe hap, maar staat voor een nieuwe samenleving.

De baten: Snel klaar, want meteen na de bestelling wordt hij al overhandigd.

Informeel, want de mensen eten hem uit de hand (zonder bidden of danken).

Efficiënt, want er is geen ober nodig.

Productief, want het is een lopendebandmaaltijd.

Standaard, want hij smaakt over de hele wereld hetzelfde.

Goedkoop, want de productie is in het groot.

Groot, want het is altijd meer dan iemand op kan.

Massaal, want de lage prijs maakt hem eetbaar voor iedereen.

Democratisch, want iedereen kan volgens de McDonald's-formule hamburgers verkopen.

Onbeschoftheid
De kosten. Volgens tegenstanders doet de snelheid afbreuk aan de smaak en staat de hamburger voor onbeschoftheid, want de mensen schrokken alles met de vingers, zonder vork en mes, naar binnen.

De hamburger staat ook voor ongeduld, want de gebruikers nemen nergens meer de tijd voor. Ze willen niet eens op een ober wachten.

Verder voor saaiheid, want het is altijd hetzelfde en nooit verrassend, en voor vraatzucht, want het is altijd te veel.

De hamburger is asociaal, want hij wordt geserveerd door slecht betaalde, ongeschoolde arbeiders zonder carrièreperspectief.

Hij is milieuonvriendelijk, omdat het vlees eten bevordert en regenwouden plaats laat maken voor weiden waar hamburgerproductiekoeien grazen en bovendien ook ordinair, want hij vernietigt de lokale eetcultuur.

Eerst leek het niets te worden met de gemaksvoeding in Nederland. In de jaren zeventig moesten zelfs restaurants met deze formule sluiten wegens gebrek aan klanten. Pas in de jaren tachtig begon het te lopen. En in zo'n vijftien jaar groeide het aantal McDonald's-restaurants van een handjevol tot ver over de tweehonderd! Het eerst afwachten en daarna massaal ergens op inspringen zie je in Nederland vaker bij Amerikaanse verschijnselen. Denk aan pc, mobiele telefoon, cd, internet. Als het nieuwe speeltje eenmaal is geaccepteerd, loopt Nederland al gauw vooraan...

Uitwassen
Welke Amerikaanse toestanden staan ons nog te wachten?

Wat de opvoeding van kinderen betreft zullen ook in Nederland kinderen vroeg worden uitbesteed aan een kinderoppas. Het consumptiepatroon dwingt de moeders fulltime te blijven werken voor de aflossing van de tophypotheek, die op twee volledige inkomens is berekend. Kinderfeestjes worden uitbesteed aan bijvoorbeeld zwembaden, die ze ”all in” zullen verzorgen, compleet met toeters, mutsen en een ingehuurde clown.

Bij het ouder worden zullen jongeren, als compensatie voor de steun die ze missen bij hun ouders, zich aansluiten bij jeugdgroepen die steeds gewelddadiger worden. De nieuwe werkende Nederlandse middenklassers zullen, net als in Amerika, uit de steden wegtrekken naar Vinex-wijken of voorsteden. Het liefst naar bijvoorbeeld Almere of Barendrecht omdat ze dan niet mee behoeven te betalen aan de problemen van de grote stad. Ze kunnen daar ook de sociale noden, die deze leefstijl met zich meebrengt, gemakkelijker negeren. Ze hoeven alleen zo nu en dan naar de stedelijk opera of horeca te gaan. Hun kinderen gaan naar 'witte scholen', zonder arme, gebrekkig Nederlands sprekende immigranten.

Geplet
Ook in Nederland is het gezin geprivatiseerd. Het krijgen van kinderen is een eigen keuze en een strikt persoonlijke verantwoordelijkheid geworden waar de rest van de samenleving niets mee te maken heeft. Er is vaak ook geen financiële reden meer om samen te wonen. Iedereen kan zich (met hulp van de overheid) eigen woonruimte veroorloven. Het aantal een- en tweepersoonshuishoudens groeit daardoor snel. De overheid stimuleert deze ontwikkeling met heffingen, uitkeringen en subsidies. In de plaats van het gezin zijn allerlei samenlevingsvormen mogelijk. Het gezin riskeert door de economische wals te worden geplet en het dreigt slachtoffer te worden van de vulgair liberale gedachte dat de markt voor alles zorgt.

Rechters maken steeds vaker melding van kinderen die geen gewetensfunctie hebben omdat hun ouders geen grenzen konden stellen. Overal is hun gezegd dat ze moeten doen wat ze leuk vinden. Geduld is hun niet bijgebracht. Het past ook niet in een samenleving die op snelle behoeftebevrediging is gericht.

Vooruitzichten
Als Nederland de Amerikaanse toestanden blijft volgen zal in de toekomst meer en langer gewerkt worden, zal er strenger toezicht uitgeoefend worden op ziekteverzuim en werkonwilligheid, zal er meer worden uitgegeven aan onderwijs en zullen immigratiequota worden afgekondigd. Het Amerikaanse voorbeeld bewijst dat een immigratiesamenleving automatische een hardere samenleving is.

Maarten Huygen, die de Nederlandse kaart met die van Amerika vergelijkt, heeft mijns inziens recht van spreken. In zijn verantwoording bij het boek zegt de NRC-journalist: „Twee keer kwam ik na een lange Amerikaanse periode in Nederland terug, in de winter van 1984 en in de zomer van 1995, en twee keer viel me op dat sommige ontwikkelingen in Nederland te voorzien waren aan de hand van wat in Amerika al was gebeurd. De Nederlandse discussies over gezin en opvoeding, immigratie, vrije markt, juridisering en privatisering moeten voor Amerikanen een voorspelbare loop nemen.

In 1984 viel me op hoe weinig vrouwen er in Nederland betaald werkten, in 1995 trof me hoe weinig immigranten een baan hadden. Inmiddels is het aantal vrouwen op de arbeidsmarkt razendsnel gegroeid en misschien zal de lage arbeidsdeelname van immigranten door verbeterde omstandigheden en gewijzigd beleid bijtrekken.”

Zelfde richting
Huygen geeft aan dat het in Nederland niet precies zo zal gaan als in Amerika, maar dat we wel dezelfde richting zijn ingeslagen. In Nederland is op dit moment bij zeer velen het besef afwezig dat vrije marktwerking veel schaduwzijden heeft. Men staart zich blind op de (materiële) baten. De immateriële kosten, die ook in Nederland steeds meer zichtbaar worden, zullen niet mals zijn. Het boek van Huygen is een baken in zee waar waarschijnlijk weinig mee gedaan zal worden. Om in maritieme termen te blijven: de wal zal het schip moeten keren en dan nog is het de vraag of we door schade en schande wijs zullen worden!