Domheid zonder norm

Ooit gehoord? Een ”Encyclopedie van de domheid”. Er verschijnen tal van encyclopedieën, maar een van de domheid? Neen, dat is nieuw. In een keurig jasje wordt zij ons gepresenteerd door Querido's Uitgeverij te Amsterdam. De schrijver is Matthijs van Boxsel, die er jarenlang aan gewerkt heeft.

De auteur haalt heel wat overhoop. Zijn thema's liggen op velerlei terrein, dat van de cultuurgeschiedenis, de psychologie, de mystiek en nog meer.

Hoofdstuk 1 gaat over de zwarte vlag, hoofdstuk 2 over de blunderclub, hoofdstuk 5 over de domoren in de hel – ik noem maar wat.

Terwijl in een normale encyclopedie de onderwerpen netjes alfabetisch gerangschikt staan, vindt men in dit boek daar niets van. Naar ik vermoed, heeft de auteur toch voor het woord ”encyclopedie” gekozen om ruimte te scheppen voor een overvloed van onderwerpen die alle min of meer cirkelen rond het begrip ”domheid”.

Het kost de lezer (althans mij) veel moeite om daarin door te dringen. Temeer omdat het in het boek –maar dat zal wel samenhangen met het thema ”domheid”– wemelt van paradoxen. Laat ik maar eerlijk bekennen: ik heb niet alles begrepen. Ook domheid?

Norm
Het uitgangspunt is diepzinnig. „Geen mens is intelligent genoeg zijn eigen domheid te begrijpen” (blz. 22). Zo'n stelling houdt in dat ieder mens, hoe intelligent ook, lijdt aan de kwaal van domheid, maar het zelf niet weet, althans niet begrijpt. Ik neem aan dat dat ook geldt van de auteur van dit boek, wat mij het recht geeft wat kritisch tegen zijn product aan te kijken. Merkwaardig, Van Boxsel onderbouwt zijn stelling met een verwijzing naar 1 Korinthe 3:19: „De wijsheid van deze wereld is dwaasheid bij God.” Ik zou wel willen dat deze uitspraak de hele inhoud van het boek bepaald had. Dan was er tenminste een norm. Maar Van Boxsel leest er blijkbaar iets heel anders in dan Paulus bedoeld heeft. Het ging de apostel er niet om een algemene psychologische waarheid te verkondigen, maar alle menselijke wijsheid te stellen onder het oordeel van God, opdat er ruimte zou komen voor de goddelijke wijsheid, in het Evangelie geopenbaard.

En nu wij het toch over bijbelvastheid hebben, op bladzijde 134 citeert de schrijver Exodus 4:2-4, waar we lezen dat Mozes voor de farao stond, zijn staf op de grond wierp, die toen in een slang veranderde. Van Boxsel noemt dat dan een „truc”. Ik zeg hem dat niet na.

Wetenswaardigheden
Neem me niet kwalijk, ik las dit boek als predikant, dus als theoloog. Als geïnteresseerde in de cultuurgeschiedenis zouden er best door mij veel wetenswaardigheden te vinden zijn, hoewel ongeordend. Vele afbeeldingen 'verhelderen' Van Boxsels boek. Sommige doen wat griezelig en luguber aan. Maar ook dat zal wel bij de domheid behoren. Akkoord, bij ons allen vindt men domheid, beter gezegd dwaasheid. Daarom hebben we nodig de wijsheid die van Boven is. Die boodschap heb ik in dit boek niet kunnen vinden.