Recensie door dr. J. Stolk - 14 oktober 1998

Hoe gesloten deuren tussen gezinsleden open kunnen gaan

Vader zijn in gezin en binnenkamer

„Het enige waar mijn vader serieus in is, dat is het werk en de kerk. Daar gaat hij helemaal in op. Als hij maar klaar kan staan voor anderen, bloeit hij helemaal op. Maar mijn moeder helpen in de huishouding, daar denkt hij niet aan... Hij is druk met anderen en laat ons aan ons lot over. Nooit is hij met z'n eigen gezin of vrouw bezig...”.

Het voorgaande is een klacht van een zoon over zijn vader die in zijn gezin misschien wel aanwezig, maar nooit beschikbaar is. Een citaat uit het boek van Bert Reinds over “Vader zijn met hart en handen”. Het is een boek voor vaders die er serieus over willen nadenken hoe zij meer voor hun kinderen kunnen betekenen.

Toen ik het boek van Reinds voor het eerst inkeek, dacht ik het al eens te hebben gelezen. Gezien de verschijningsdatum kon dat niet. Een blik in het vak “huwelijk en gezin” van de dichtstbijzijnde christelijke boekhandel verklaarde mijn déjà vu-gevoel. Deze boekhandel kon mij wel zes (!) boeken leveren over hetzelfde onderwerp, met (op het eerste gezicht) een grote overeenkomst in opzet en uitwerking. Elke christelijke uitgeverij heeft haar eigen vaderboek, afgestemd op de eigen kerkelijke doelgroep.

De commercialisering van zo'n belangrijk onderwerp als vaderschap stemde mij wat triest. Het heeft, eerlijk gezegd, de animo om het boek van Reinds te gaan lezen geen goed gedaan. Toch mag van mij als recensent verwacht worden dat ik het boek op zijn eigen merites beoordeel. In dat opzicht stelt het niet teleur: het is een sympathiek boek waar vaders veel van kunnen leren.

De basis
Vader, betoogt Reinds, ben je niet van nature. Vader worden is een groeiproces. Stap voor stap gaat de auteur na wat in de verschillende fases van het gezinsleven van vaders verwacht kan worden. Er is een hoofdstuk over jonge vaders, vaders van schoolkinderen, pubers en jongeren. Veel aandacht wordt besteed aan de basis: de relatie van de vader met zijn eigen vader en de invloed die daarvan uitgaat op de beleving van het eigen vaderschap.

Aan de hand van treffende, soms ontroerende voorbeelden toont Reinds aan hoe groot die invloed is, in positieve zin (vader als voorbeeld), maar ook in negatieve zin: vaders die alleen met pijn in hun hart aan hun eigen vader kunnen terugdenken en die zich in het contact met hun kinderen een gevangene voelen van de herinnering aan een vader die wel veel eiste, maar weinig geborgenheid bood.

„Het heeft”, zegt Reinds, „geen zin dit gegeven te ontkennen of weg te duwen; het bloed kruipt waar het niet gaan kan. Tekorten in de zorg en aandacht van je eigen vader veroorzaken op den duur een situatie waardoor je uit balans raakt. Om daarin evenwicht te vinden, ga je als vanzelf meer eisen van je omgeving en dus ook van je kinderen” (blz. 28).

Reinds noemt enkele voorbeelden van deze scheefgroei in de relatie tussen vader en kinderen. Tegelijk geeft hij aan hoe vaders afstand kunnen nemen van die erfenis van thuis. Hij werkt dit uit voor het dagelijks leven van vaders in hun gezin, maar ook voor vaders in hun binnenkamer. Hier raakt Reinds een kernpunt: gesloten deuren in de contacten tussen generaties en tussen gezinsleden worden alleen geopend in de weg van gebed en vergeving.

Onmacht
Reinds maakt in zijn boek volop gebruik van inzichten uit ontwikkelingspsychologisch en pedagogisch wetenschappelijk onderzoek. Vaak is dat een verrijking, maar soms leidt dit ook tot aanbevelingen die mijns inziens meer in een therapeutische situatie dan in het dagelijks gezinsleven passen. Ik denk dan met name aan de nadruk die Reinds legt op de beheersbaarheid van gevoelens door bewustwording en het stapsgewijs leren controleren van bijvoorbeeld angst, woede en verdriet.

Mogelijk heeft deze benadering z'n waarde om in vastgelopen gezinssituaties het gevoel van onmacht („er is niets meer aan te doen”) te doorbreken. Het gevaar is echter niet denkbeeldig dat het voor veel lezers te moeilijk is wat Reinds van hen vraagt en dat zijn benadering hun moedeloosheid alleen maar versterkt. Misschien is zijn boek daarom vooral geschikt voor vaders die anders willen, maar ook anders kunnen (zonder hulp van buiten).

Het 'activisme' van de schrijver klinkt ook door in zijn (overigens waardevolle) geestelijke raadgevingen. Ook hier signaleer ik een eenzijdigheid. Reinds gaat er zonder meer van uit dat de vaders die zijn boek lezen, bekeerd zijn en dat hun wil, door de werking van de Heilige Geest, al gericht is op de wil van God. Het sterke appèl dat Reinds op zijn lezers doet, gaat uit van deze vooronderstelling. Hierdoor is het mogelijk dat vaders die worstelen met de vraag of zij een zaligmakend geloof hebben, zich bij alle raadgevingen toch enigszins in de kou voelen staan.

Vaktaal
Het boek van Reinds is een van de eerste uitgaven van “Plateau”, de nieuwe imprint van uitgeverij De Vuurbaak. Uitgever en auteur zullen er wel goede redenen voor hebben gehad het boek kort te houden. Die beperkte omvang heeft ook nadelen. Allerlei knelpunten in de omgang van vaders en kinderen worden wel genoemd (onder andere seksuele voorlichting) maar niet of weinig uitgewerkt. Vaak volstaat de auteur met een opsomming van aandachtspunten, zonder toelichting. Storend bij het lezen vond ik ook het gebruik van vaktaal („controlerende elementen waardoor je eigen gedrag moet reguleren”; „een groeibevorderende relatie”).

Al met al ben ik, na mijn aanvankelijke aarzeling, toch positief over “Vader zijn met hart en handen”. Ik kan het zeker aanbevelen. Het boek is weliswaar meer van hetzelfde, maar het heeft ontegenzeggelijk z'n eigen waarde. Het is een mooi cadeautje van (a.s.) moeders voor (a.s) vaders, om vervolgens samen na te denken over de indringende vragen die de auteur aan elk hoofdstuk heeft toegevoegd.