Klaviersonates Haydn kennen veel gouden momenten

Muziek vol ijzersterke logica

Joseph Haydn mag dan als een van de grootste componisten uit de muziekgeschiedenis te boek staan, van zijn werken hoort veel minder tot het standaardrepertoire dan composities van mensen als Mozart, Bach of Beethoven. Je kunt je afvragen hoe dat komt. Haydn leeft immers voort als een ongecompliceerd en vriendelijk mens, die zelden moeilijk deed en met iedereen goede vrienden was.

Haydn (1732-1809) was gedurende bijna dertig jaar (1761-1790) een trouw dienaar aan het hof van de prachtlievende vorst Nikolaus Esterházy. We krijgen de indruk van een man die het leven nam voor wat het was. Iemand die geen grote carrière ambieerde, zoals Mozart of zoals een notoire dwarsligger gelijk Beethoven of ook wel Bach.

Wie neemt bijvoorbeeld Haydns ongeveer zestig klaviersonates serieus? Als materiaal voor de analyselessen op het conservatorium bewezen ze indertijd goede diensten, maar verder dan lezen kwam je niet, want ze werden bijna nooit gespeeld. Nog steeds komen ze, ten onrechte, slechts sporadisch op de concertprogramma's voor. Haydns sonates zijn, althans voor een groot deel, minstens zo interessant als die van Beethoven. Alleen klinken ze minder spectaculair dan de ”Mondschein” of de ”Pathétique”. Kolossale reuzen als de Sonate für das Hammerklavier zal men bij Haydn tevergeefs zoeken. Toch zit er goud tussen de stapel Haydn-sonates.

tussenkopPleidooi

De Belgische musicoloog en specialist in de achttiende-eeuwse uitvoeringspraktijk Tom Beghin schreef een doctoraalscriptie over de klaviermuziek van Haydn en werkte deze om tot een soort luistergids voor de liefhebber. Daarbij verscheen gelijktijdig een cd waarop de vier in het boek besproken sonates door de schrijver worden gespeeld. Laat ik daarbij meteen opmerken dat ik de wijze van vertolken haast een nog overtuigender pleidooi voor deze sonates vind dan het boekje. Beghin is een bevlogen musicus, die speelt op een manier die nauwelijks tegenspraak duldt. Zo moet het ook.

De schrijver gaat allereerst in op de vraag of alle sonates die onder de naam Haydn bekend zijn ook inderdaad door hem gecomponeerd zijn. Het blijkt dat zelfs de bron Haydn niet geheel betrouwbaar is. Ook blijken er in de verschillende twintigste-eeuwse uitgaven keuzes te zijn gemaakt die niet geheel te verdedigen zijn. In ieder geval laat Beghin ons zien hoe men moet selecteren om tot een goede afweging te komen welke sonates wel en welke niet door Haydn geschreven zijn.

Vervolgens gaat hij in op de stijl, of liever op de verschillende stijlen, die Haydn gehanteerd heeft. Daarbij valt het op dat ook hij duidelijk muziek schreef gericht op de mensen voor wie ze bestemd was. Soms staat dat er in de oorspronkelijke uitgave bij: „für Kenner und Liebhaber”. Dit wil zeggen dat het speeltechnisch niveau zo gehouden is dat een goede amateur het stuk tot een goed einde kan brengen. Andere sonates zijn veel virtuozer van opzet en kunnen alleen door geroutineerde klavierspecialisten worden uitgevoerd. Opvallend zijn ook de zogenaamde ”damessonates”, die bestemd waren voor adelijke dames die goed piano speelden.
Pittige toon

Beghin komt pas echt goed op dreef wanneer hij ingaat op de instrumenten die Haydn gekend moet hebben en waarop of waarvoor hij zijn sonates schreef. Haydn en ook Mozart leefden in de eindtijd van het klavecimbel. De pianoforte was in opkomst, maar was nog verre van volmaakt. Haydn heeft die ontwikkeling op de voet gevolgd. In zijn sonates is vaak aanwijsbaar voor welk type hij zijn werk gedacht heeft. Men kende globaal twee typen pianofortes: die met het Weense mechaniek, dat een korte, pittige toon gaf; en die met het Engelse mechaniek van de Londense bouwer John Broadwood, die lang doorklonk. De werking van het pedaal zoals we dat bij de latere piano tegenkomen, was nog niet bekend.

Leuk is om te lezen hoe Haydn, niet geheel zonder zakelijke bijbedoelingen, een mevrouw die een bepaalde sonate van hem speelde, probeerde te overtuigen dat ze beter een pianoforte van meneer Schanz dan een instrument van mijnheer Walter kon aanschaffen. Wat te denken van een zin als: „…Ik vrees dat Uwe Genade er thuis een afgeleverd zult krijgen die er van buiten weliswaar mooi uitziet maar die binnenin halsstarrig is…”
IJzersterke logica

Ten slotte bespreekt de auteur de vier sonates die hij voor de cd heeft gespeeld en verdedigt hij de door hem gekozen instrumenten. De analyses zijn helder en ook voor de geïnteresseerde leek te volgen. Beghin toont daarbij aan hoe Haydn werkte. Meestal is elk deel gebaseerd op één enkel motief, dat op alle mogelijke manieren wordt verwerkt.

Haydns muziek bezit een ijzersterke logica. Wie er niet voor gaat zitten om daarvan te genieten, wordt nooit een echte Haydn-liefhebber. Wie echter met Beghin op ontdekking gaat, geeft zich al gauw gewonnen en wordt zo van een ”Liebhaber” misschien wel een kenner.

”Joseph Haydn: Sonaten voor pianoforte Hoboken XVI: 30, 42, 49, 50.” Tom Beghin, pianoforte; Eufoda 1230