Biografie van Leonidas

Een dichter die zijn eigen biografie schrijft, is niet iets bijzonders. Dat die levensbeschrijving een klaagzang is, ook niet. Maar de biografie van Leonidas van Tarente onderscheidt zich van andere. Althans, dat wil Helene Nolthenius ons doen geloven.

Haar nieuwe roman ”Voortgeschopt als een steen” is bijzonder opgebouwd. Zij laat de Grieks-hellenistische dichter Leonidas van Tarente, van wie zo'n honderd gedichten zijn overgeleverd, in de ikvorm zijn levensverhaal schrijven. Ongeveer honderdvijftig bladzijden lang vertelt hij, terugblikkend aan het eind van zijn leven, wat hij als zwervend dichter heeft moeten meemaken. Eerst als hofdichter van koning Pyrrhos van Epeiros. Na diens dood hoort hij in Koryphasion dat zijn vaderstad Tarente door de Romeinen is ingenomen. Het lot van zijn familie is onbekend. Via een droom krijgt hij van de godin Athene de opdracht om naar Athene te gaan. Leonidas kiest dan voor een zwervend dichterschap: een onzeker leven verkiest hij boven een vast inkomen.

De titel ”Voortgeschopt als een steen” is dan ook ontleend aan een van zijn eigen gedichten en slaat waarschijnlijk op Leonidas zelf. Via Olympia, Korinthe en Athene (dat over zijn hoogtepunt van klassieke cultuur heen is) komt hij in Klein-Azië terecht, waar hij uiteindelijk rond 220 sterft. Als in een raamwerk geeft de auteur in een Voorwoord en achteraf in een Verantwoording de nodige gegevens die je als lezer nodig hebt om het verhaal te kunnen begrijpen.

Kwetsbare keus
Nolthenius heeft opnieuw een werk van kwaliteit geleverd. Uit alles blijkt dat ze zich zeer consciëntieus heeft verdiept in de cultuur van de Griekse Oudheid. Uit haar Voorwoord wordt duidelijk dat het er haar niet zozeer om gaat de persoon Leonidas als wel het tijdperk van de Grieks-hellenistische cultuur te beschrijven. De keuze om Leonidas het verhaal zelf te laten vertellen is daarom heel sterk.

Tegelijk is het een kwetsbare keus. Als auteur ben je bezig een verhaal achteraf te reconstrueren. Dan val je snel in de valkuil van anachronismen. Een voorbeeld daarvan staat op pagina 36: „Het drama dat zich op die wijze afspeelde (…) zou een klassieke tragedie waardig zijn geweest.” Een ander gevaar is dat je als schrijver allerlei weetjes en feiten in het verhaal wilt stoppen. In Athene komt Leonidas bijvoorbeeld ”metoiken” tegen. En passant legt hij aan „zichzelf en de goden” (voor hen schrijft hij, volgens Nolthenius in het Voorwoord, zijn biografie!) uit wat dat voor mensen zijn (pag. 56). En op pag. 59 zegt Leonidas, opnieuw tegen zichzelf en de goden: „…de stadsbestuurder die ze in Rome ”consul' noemen.” Ook zit er wel een aantal toevalligheden in: in Athene ontmoet hij juist Kleanthes, en in Olympia Zeno: precies twee grootheden die er in die tijd op filosofisch gebied waren.

Voorkennis
Dit soort schoonheidsfouten is voor wie het hellenistische tijdperk enigszins kent, storend bij het lezen; voor wie daarentegen weinig of niets van de Oudheid weet, maakt de behoorlijke hoeveelheid voorkennis die voortdurend verondersteld wordt, het boek ook niet aangenaam om te lezen. Ik vraag me dan ook af wie de schrijfster als doelgroep heeft gezien. De flap meldt dat andere boeken van haar Nolthenius bij het grote publiek bekendmaakten; ik betwijfel of dat bij dít boek zal gebeuren.

Achterin bevinden zich kaarten van Zuid-Italië, Griekenland en Klein-Azië, waardoor je je als lezer kunt oriënteren op de zwerftochten van Leonidas. De fijnzinnige humor van Nolthenius geeft het boek trouwens een eigen smaak. Dat maakt het tot een bijzonder werk!