Verzamelbundel koralen blijkt volwaardig zing-, en leesboek

Tekst van Borkent, noten van Bach

In 1995 verscheen ”Christen ben ik uit gemis”, een bundel met veertig Bach-koralen, herdicht door Ria Borkent. In 1997 volgde ”Een schaal met water”, met nog eens veertig koralen. In dit boekje werd al vooruitgewezen naar een te verschijnen verzamelbundel. Deze bundel is er nu, met als titel ”Een vleugje eeuwigheid. Tachtig Bach-koralen herdicht”.

De koralen zijn in zes categorieën ingedeeld, waaronder psalmbewerkingen en gezangen gebonden aan het kerkelijk jaar. Elk koraal gaat vergezeld van een zetting. Het zijn zettingen van Bach voor vierstemmig gemengd koor, zelfstandige koraalharmonisaties. Tevens zijn de bronnen van de melodieën aangeduid.

In vergelijking met de eerdere boekjes zijn de gebruiksmogelijkheden dus aanzienlijk verruimd. Ging het toen louter om de herdichtingen van Borkent, nu is sprake van een volwaardig zing-, speel- en leesboek. In het voorwoord beschrijft Tonny Lievers, programmamaker bij de EO, het kader waarin deze bundel ontstond.

Uitgangspunt was een gezangenprogramma voor Radio 5 (sinds 1995). Centraal daarin stonden de koraalzettingen van Bach (in totaal schreef hij er circa 185; mogelijk krijgen in een tweede uitgave de resterende een plaats). Bij de vierstemmige harmonisaties werden de oorspronkelijke Duitse teksten gezocht. Omdat sommige teksten in de vergetelheid zijn geraakt, was dat een tijdrovende klus. Vervolgens heeft Ria Borkent deze lutherse gezangen herdicht.

Boodschapgetrouwheid
In een vorige bespreking stelde ik dat Borkent ”boodschapgericht” vertaald heeft, waarbij ze nu eens dicht bij het origineel blijft, en dan weer vrijer hertaalt. Ik noemde de vlotte, soepele stijl van de herdichtingen, waarbij goede vondsten en minder gelukkige wendingen elkaar afwisselden. Gezien de sterk wisselende kwaliteit van de originele Duitse teksten is het zeker geen geringe opgave in het Nederlands een hoog dichterlijk niveau te bereiken én te handhaven.

Ik vind het moeilijk de boodschapgetrouwheid van de herdichting te toetsen, omdat de Duitse teksten helaas ontbreken in het boek. Zeker voor een gemiddelde lezer zijn deze teksten zeer moeilijk traceerbaar. Als bij sommige gezangen theologische vraagtekens te plaatsen zijn, zullen we er maar van uitgaan dat dat meestentijds op het conto van het origineel te schrijven is.

Dat laatste geldt minder voor de psalmherdichtingen, waarvan er acht zijn opgenomen. Om enkele kanttekeningen te plaatsen: is „De dwaas gaat zo zijn eigen gang,/ al zegt hij te geloven” niet een veel te laconieke weergave van het begin van Psalm 14? Het slot van dezelfde psalm is stellenderwijs vertaald –„Uit Sion daalt op hoog bevel/ verlossing en bevrijding”– waar in alle denkbare versies wel degelijk de dramatisch-wensende vorm van ”käme” (conjunctief) is gehandhaafd. Zo is een aantal vergelijkbare gevallen te noemen, ook in de gezangen: bijvoorbeeld het slot van Psalm 124 en het begin van ”Nun freut euch”. Bij dit gezang is de aansporing van het origineel vervangen door de constatering „Nu zingen wij getroost en blij.” Het zijn details, maar ik geloof niet dat het niveau van de herdichting in dezen te lijden zou hebben gehad van nauwere aansluiting bij het origineel.

Zingbaarheid
Het aangrijpende treurlied „Ach Gott, erhör' mein Seufzen!” (bij organisten bekend in de bewerking van Krebs) is mooi vertaald: „Ach Here, hoor mijn zuchten en mijn vragen,/ ik ben in nood, ik roep U alle dagen.” Een enkele keer treft een wat al te alledaags woord: „De vlam van het plezier/ ontsteekt Hij op de aarde”. Her en der moest Borkent in haar tekst ook concessies doen aan de zingbaarheid ervan, maar grosso modo is er sprake van overtuigende verzen.

Hoe de combinatie van de tekst van Borkent en de noten van Bach in de praktijk klinkt, is te horen op de cd ”Een stem die doorklinkt”. Het koor Logos Vocaal, onder leiding van Wissel Sloëtjes, zingt zeventien liederen, begeleid door cellist Bart Eekhoorn (met een fraaie rol als continuospeler) en organist Jan van der Velde. De laatste speelt ook vier koraalbewerkingen van Bach. In het boekje zijn de teksten opgenomen, en de cd is dus onafhankelijk van het boek te gebruiken. Merkwaardigerwijs bevat de cd zelfs een koraal (nr. 4, „U, Jezus, zij geloofd vandaag”) dat niet in het boek voorkomt. De uitvoerenden laten horen hoe deze liederen tegelijk sober én rijk, ingehouden én expressief tot klinken kunnen komen.

De bundel en de cd bevatten genoeg waardevol materiaal om verschillende doelgroepen op diverse manieren aan te spreken.