Titel: De bruid van Elswout
Auteur: Kester Freriks
Uitgeverij: Gottmer
Haarlem, 1998
ISBN 90 257 3051 5
Pagina's: 143
Prijs: ƒ 32,90

Bernlef en Freriks

Kan een schrijver zichzelf opwekken tot een blijk van waardering, aan het geven waarvan hij wellicht geen behoefte had zonder financiële beloning? Die vraag dringt zich op bij het lezen van de Muggenreeks. Op verzoek van de uitgever beschrijft een aantal auteurs wat de stad Haarlem voor hem betekent. Na Fréderic Bastet en Renate Stoute leverden onlangs J. Bernlef en Kester Freriks een bijdrage.

Bernlef schreef memoires, Freriks een novelle. Het resultaat van zo'n opdracht is vooral voor Haarlemmers interessant, die hun leefomgeving nu eens door andermans ogen kunnen bezien. Maar omdat de serie literair is bedoeld –dit blijkt alleen al uit de auteurskeuze– horen de boeken ook voor niet-Haarlemmers lezenswaard te zijn.

„Ieder verloren ogenblik hunkert ernaar aan de bewaking van de voorbije tijd te ontsnappen en naar de oppervlakte te stijgen”, meent Bernlef, die van z'n tiende tot z'n dertiende in Haarlem woonde. „Soms lukt dat en ben ik zowel de man van zestig die dit schrijft als het kind van toen.” Op zoek naar zo'n „brandpunt in de tijd” vertelt Bernlef uit zijn jeugd. Verhalen over zijn opa, pianoles, hardloopprestaties en filosofische bespiegelingen wisselen elkaar af. Ook bevat het boek een paar gedichten. Best leuk om te lezen allemaal. ”Onbewaakt ogenblik” roert geen diepe snaren, verklaart geen levensraadsels of brengt ze onder ogen. De lezer moet tevreden zijn met het stilistisch genot, dat Bernlef in ruime mate biedt. Zijn uitgever heeft niets te klagen, de opdracht is bevredigend vervuld.

Angsten
Maar ”De bruid van Elswout” is warrig verteld, bevat pornografische passages en ook stilistisch blijft Freriks te ver achter bij zijn collega. Hoofdpersoon van de novelle is Lucas Ravelijn, die bevriend is met Menthe Zatopek. Beiden zijn verwoede vogelliefhebbers. Hoezeer ze elkaars rivalen zijn, blijkt pas goed als Lucas een vriendin krijgt, Elsa Sleedoorn. Menthe pleegt 'verraad' aan hun vriendschap door Lucas te veroordelen „tot prooi van zijn (...) overspel.” Elswout is een landgoed bij Haarlem, Elsa is de bruid.

Freriks doorspekt het verhaal met vaak ongemotiveerde flashbacks en flashforwards. Dit komt de innerlijke eenheid van het boek niet ten goede. Na een gebeurtenis in Lucas' jeugd komt een vakantievoorval van jaren later aan de orde. Een paar alinea's verder volgt de conclusie: „Lucas leefde met angsten.” Dit wordt nogmaals geïllustreerd, nu met een aantal lugubere verhalen die in Lucas' hoofd rondspoken. Dan botst de lezer op de zin: „Het verhaal van zijn tent op de goede plek ging verder”, waarna de afloop van het eerder genoemde vakantievoorval duidelijk wordt.

Dit voorbeeld maakt ook duidelijk dat de verteller commentaar geeft dat de lezer zelf uit het verhaal zou moeten (kunnen) afleiden.

Niet authentiek
Het boek, waarvoor Freriks uit zijn herinneringen putte, bevat geen goede boodschap. Soms valt het lezen van wereldse literatuur te verdedigen met het argument dat een christen de tijdgeest dient te ervaren, hij de wereld waarin hij leeft moet kennen. Maar in dit boek weet Freriks zelfs de leegheid en wanhoop die de moderne mens kenmerken, niet op authentieke wijze te verbeelden.

”De bruid van Elswout” kan daarom beter ongelezen blijven. Ook door Haarlemmers.