Recensie door Tera Voorwinden-Hofman - 23 september 1998

Uilenspiegel weer vertaald

„Het is goed dat een klassieke tekst van de complexiteit van “La Legende d' Ulenspiegel” telkens opnieuw wordt vertaald. De opeenvolging van vertalingen moet worden beschouwd als een gezamenlijke beweging naar een steeds meer bevredigend resultaat toe”. Dit zegt vertaler Chris van de Poel in het nawoord van de bij uitgeverij Houtekiet/De Prom verschenen vertaling van de legende van Tijl Uilenspiegel (1867) van Charles de Coster (1827-1879).

Vorig jaar verscheen bij uitgeverij Davidsfonds/Clauwaert nog een nieuwe (derde) druk van een Uilenspiegel-vertaling van Willy Spillebeen. Een vertaling is blijkbaar nooit klaar en volgens sommige taalwetenschappers is het zelfs zo dat een vertaling gemaakt wordt voor de volgende vertaler, die geacht wordt zijn voordeel te doen met het werk van zijn voorganger.

Tijl Uilenspiegel is een figuur uit de Vlaamse folklore ten tijde van de Tachtigjarige Oorlog in Vlaanderen. Hij vecht voor de politieke vrijheid van zijn land tegen de Spaanse bezetter, voor gewetensvrijheid tegen paapse gezagsdragers en voor de vrijheidsstrijd van een volk. De door Uilenspiegel belichaamde ideeën zullen ongetwijfeld De Costers politieke en maatschappelijke opvattingen over het jonge België van de negentiende eeuw weerspiegelen. België werd destijds beheerst door bezorgdheid om zijn eenheid en autonomie, door het conflict tussen liberalen en katholieken en door een beginnende sociale onrust. Het toenmalige publiek bleek echter niet rijp voor De Costers ideeën en twaalf jaar na de voltooiing van zijn meesterwerk stierf hij als een miskend auteur.

Archaïsch
Toen Chris van de Poel aan zijn vertaling begon, was er inmiddels een volledige annotatie van de tekst, die hem behoedde voor de interpretatiefouten die volgens de Belgische uitgever L. de Haas van Houtekiet nog wel in Spillebeens werk voorkomen. Van de Poel zal ongetwijfeld zijn voordeel gedaan hebben met het werk van zijn voorganger(s). Toch onderscheidt hij zich ook in ander opzicht van vroegere vertalingen. Van de Poels bedoeling was een vertaling tot stand te brengen die eenzelfde effect op de lezer van nu heeft als de originele tekst op de negentiende-eeuwse lezer moet hebben gehad. Zijn vertaling is daarom sterk archaïsch, zo getrouw mogelijk aan de geest en de letter van De Costers werk, maar toch goed leesbaar. Uitgever De Haas: „Alle woorden zijn in principe te vinden in Van Dale of het WNT (Woordenboek der Nederlandse Taal)”.

Liep het publiek in 1867 bepaald niet storm voor Tijl, vandaag is hij weer helemaal in de gratie. Dit najaar verschijnt onder de titel “Held voor alle tijden” een academisch-historische studie over Tijl van de Leuvense historicus Marnix Beijern en volgend voorjaar komt er in Damme een tentoonstelling over de meest beroemde uil ter wereld.