Andrea Barrett brengt geschiedenis via romanpersonages dichtbij

Tyfus treft 19e-eeuwse landverhuizers

„We krijgen berichten dat de mensen, nadat ze hun pootaardappels, hun vee en hun paarden hebben opgegeten, nu alleen nog kikkers, vossen, en de blaadjes en bast van de bomen eten.” De grote hongersnood halverwege de negentiende eeuw leidde tot een volksverhuizing, die opnieuw slachtoffers eiste. Het verhaal ”Scheepskoorts” beschrijft de tyfusepidemie waardoor landverhuizers in de negentiende eeuw getroffen werden.

Landbouw was in de negentiende eeuw het belangrijkste middel van bestaan in Ierland. Velen leefden er op de rand van het bestaansminimum. Toen dan ook in 1846 en 1847 door aardappelziekte de oogst mislukte, leidde dat tot een catastrofe: de ”Great Famine”, de grote hongersnood.

Het bovenstaande citaat is genomen uit een verhaal waarin een van de ergste gevolgen van die ramp wordt geschilderd. ”Scheepskoorts” heet dat verhaal (oorspronkelijke titel ”Ship fever”, uit de gelijknamige bundel). Het is geschreven door de Amerikaanse Andrea Barrett. Zij kreeg er de National Book Award voor, de belangrijkste Amerikaanse literaire onderscheiding, nadat zij eerder naam gemaakt had met ”De reis van de Narwhal” (1998), een verhaal over een mislukte Noordpoolexpeditie in de negentiende eeuw dat enthousiast is ontvangen.

Jonge arts
De grote hongersnood veroorzaakte een massale emigratie naar Noord-Amerika, vooral naar Canada. Op de schepen die de mensen daarheen brachten, heersten veel ziekten, vooral tyfus. De immigranten die door de epidemie waren getroffen, werden in quarantaine genomen. Een van die immigranten was Robbert Whyte; het dagboek dat hij schreef over zijn overtocht van Ierland naar Quebec bevat ooggetuigenverslagen over de toestanden op de schepen en op het eiland Grosse Isle, waar quarantaineopvang plaatsvond. Dit dagboek, in 1848 uitgegeven onder de titel ”The Ocean Plague”, is een van de bronnen van Barrett. De belangrijkste bron voor bijzonderheden over de tyfusepidemie op Grosse Isle was ”The Grosse Isle Tragedy and the Monument of the Irish Fever Victims” uit 1847 (herdruk 1909). Ook is gebruikgemaakt van medische informatie in een studie over de hongersnood.

”Scheepskoorts” heeft zijn vertrekpunt in de wereld van de wetenschap. Lauchlin Grant is er de hoofdpersoon van. Hij is een jonge arts van 28 jaar, teleurgesteld in het onderzoek dat hij verricht en met een minieme praktijk. Het is zijn verlangen om zijn interesse voor onderzoek en preventieve geneeskunde te combineren met de zorg voor patiënten. Hij neemt de uitnodiging aan van de directeur van het quarantainestation om te komen assisteren en komt daarmee terecht in het centrum van de meest tragische epidemie uit de geschiedenis. Als het verhaal geëindigd is, is Grant ook zelf aan de ziekte ten offer gevallen.

Personages
Lauchlin Grant is geen historische persoon; dokter George Douglas, de directeur, en dokter Jacques zijn dat wel. Dat geldt ook voor de artsen van wie vermeld wordt dat zij op het eiland gestorven zijn, eveneens voor de priesters en dominees die er het leven verloren hebben. Alle overige personages zijn verzonnen. Van hen spelen twee vrouwen een belangrijke rol in het leven Lauchlin.

De ene vrouw is Susannah Rowley. Zij is de echtgenote van Arthur Adam Rowley, die in krantenartikelen de ellende in Ierland schildert. „Altijd weer de aardappels”, schrijft hij in de brief waarmee de novelle begint, „maar geen woord over de schepen die dagelijks naar Engeland varen met producten uit Ierland, die gebruikt hadden kunnen worden om de hongerigen te voeden.” Zijn vrouw was eens Lauchlins vriendin, maar in zijn studiejaren waren zij elkaar kwijtgeraakt en bij zijn terugkeer in Canada bleek zij getrouwd te zijn.

De andere vrouw is de Ierse Nora Kynd. Zij is door Grant ziek aan wal gebracht, nadat zij gescheiden is van haar broers, die, nog gezond, doorgestuurd worden naar Montreal. Als zij hersteld is, wordt zij zijn assistente. In zijn laatste uren staat zij hem terzijde.

Tussen deze twee vrouwen bewegen zich Lauchlins gevoelens. Ten aanzien van Susannah zijn die duidelijk uitgesproken. Met betrekking tot Nora worden ze voelbaar gemaakt door een enkel woord, zoals bijv. op blz. 77: „heel even moest hij”, in het bijzijn van Susannah, „aan Nora denken, wier verschijning en omgang met hem altijd eender waren. En wier ogen die mysterieuze ring om de pupillen hadden...”

Historisch gebeuren
”Scheepskoorts” is, zo zegt de flap van het boek, „het stijlvolle, intelligente verhaal van ambitie, mislukking, succes en verstoorde dromen.” Door de ogen en met het hart van de romanfiguur aan wie die zaken worden toegeschreven, krijgt de lezer een getrouw beeld van een historisch gebeuren vol leed. De schrijfster verstaat de kunst, in- en aangrijpende gebeurtenissen op bondige wijze te verwoorden (bijvoorbeeld het lot van Nora's familie) of bepaalde reacties overtuigend te schilderen (zoals de obsessie van Annie Taggert, Susannah's hulp in de huishouding). De kennismaking met mensen achter de geschiedenis bracht die geschiedenis tot leven.