Wandelen door
het Praag van
Franz Kafka

Weinig schrijvers zullen hun eeuw zo sterk hebben beïnvloed als Franz Kafka dat de twintigste eeuw heeft gedaan. Deze enorme uitstraling staat in een opvallend contrast tot de beperkte ruimte waarbinnen zich zijn leven afspeelde: hoofdzakelijk Praag, de hoofdstad van het koninkrijk Bohemen, behorende tot Oostenrijk-Hongarije. Binnen Praag zijn het de oude wijken waar Kafka domicilie koos, wijken met een overwegend Duitstalige bevolking, die voor een aanzienlijk deel van Joodse afkomst was.

In 1902 schreef Franz Kafka (1883-1924) dat zijn geboortestad hem maar niet kon loslaten: „Dit moedertje heeft klauwen!” En in 1914 noteerde de schrijver dat het verlaten van Praag de ergste ramp was die hem zou kunnen overkomen.

Tussen Kafka (in het Tsjechisch betekent deze naam: kauwtje) en Praag bestond dus een hechte band, een verbond voor het leven. Of Praag vervolgens onmisbaar is om de duistere romans van Kafka (”Het Proces”, ”Het Slot”, ”Amerika”) te doorgronden, is een vaak gestelde vraag. Ik beantwoord die vraag ontkennend. Het werk heeft een universele betekenis, die niet in de geografische beperking van Praag kan worden gevangen.

Dat er opvallende parallellen zijn tussen de beschrijvingen in de romans en de Praagse ervaringen van de Joodse jongen Franz Kafka valt echter niet te ontkennen.

Hoe de lezer anno 2001 de relatie tussen stad en auteur ook moge zien, de wandelingen die Klaus Wagenbach in het voetspoor van Kafka door de stad aan de Moldau aflegt, zijn fascinerend. Er zijn weinig steden in Europa die zo'n bijzondere sfeer hebben als Praag. Vermoedelijk is die sfeer nog veel boeiender geweest in de tijd dat Praag tweetalig (Duits/Tsjechisch) was en een relatief grote Joodse bevolking telde.

Wagenbach beschrijft in zijn boek ”Kafka's Praag” eerst het leven van Franz Kafka, vanaf zijn geboorte tot zijn vroege dood als gevolg van longtuberculose. Na het eerste deel bezichtigt hij de huizen en appartementen in de oude stad die Franz Kafka met zijn ouders en zusjes en later alleen bewoonde. Onder het kopje ”De carrière van de ambtenaar” volgen kleine beschouwingen over de jaren op het gymnasium, aan de Duitstalige universiteit (de oudste Duitstalige universiteit überhaupt!), waar Kafka rechten studeerde, en bij de verzekeringsmaatschappijen waar hij als jurist werkzaam was.

”Kafka's Praag” eindigt met drie van Kafka's lievelingswandelingen en met een rondgang door de talrijke theaters, bibliotheken, bioscopen en cafés die hij regelmatig bezocht. Het is een troostende gedachte dat de enorm rijke architectuur van Praag voor het grootste gedeelte bewaard is gebleven. Hoe anders ligt dat in bijvoorbeeld Berlijn, Hamburg en Keulen. Daarom kunnen lezer en reiziger inderdaad in het voetspoor van Kafka treden en de illusie koesteren dat ze dicht bij hem in de buurt komen.

Wagenbach legt steeds uit hoe je een bepaalde plek moet bereiken. Hij geeft altijd de thans gebruikte Tsjechische namen van de voor het leven van Kafka belangrijke straten, pleinen, parken en gebouwen plus de tram-, bus- en metrolijnen om er te komen. Van belang zijn ook zijn aanwijzingen voor een eventueel bezoek aan Kafka's graf op de Joodse begraafplaats (Zidovské Hrbitovy). Anders dan in de labyrintische romans van Kafka zal de reiziger in zijn geliefde Praag met deze gids niet kunnen verdwalen.

In vergelijking met de oorspronkelijke Duitse uitgave van dit boek zijn de foto's veel minder scherp. Dat is jammer. Vervelender zijn de talrijke fouten die in de vertaling zijn gemaakt. De ”Kürbis” die Kafka als vegetariër graag at, is een pompoen en geen ”augurk”. Een ”Gutachten” is hier een aanbevelingsbrief en geen ”verslag”. ”Baumgarten” moet uiteraard met ”boomgaard” vertaald worden en niet met ”bomentuin”. Enkele langere passages zijn in de vertaling onbegrijpelijk geworden. Wat moet een Nederlandse lezer met Kafka's ”expertises van de macht”, terwijl hier zijn messcherpe observaties en analyses van het verschijnsel ”macht” bedoeld zijn. Ik constateer deze onvolkomenheden met spijt, want ”Kafka's Praag” is in principe een bijzonder aardig boek.