|
Recensie door drs. M. Kamphuis-Buitendijk - 9 augustus 2000
Antoine de Saint-Exupéry bekend als auteur ”De kleine prins”
Roekeloos vlieger,
rusteloos zoeker
Op 29 juni was het honderd jaar geleden dat de Franse schrijver Antoine de Saint-Exupéry werd geboren in Lyon. Hij was slechts 44 jaar toen zijn vliegtuig na een fotoverkenningsvlucht tijdens de oorlog in zee stortte. Ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag verscheen voor het eerst een Nederlandse vertaling van zijn biografie uit 1993, evenals een herdruk van zijn beroemdste boek: ”De kleine prins”.
Met de biografie van Antoine de Saint-Exupéry hebben we een knap stuk werk in handen. De vele bronnen waaruit geput is, die variëren van ooggetuigenverslagen tot persoonlijke correspondentie van Saint-Exupéry, geven een genuanceerd beeld van deze talentvolle schrijver en de tijd waarin hij leefde.
Als telg van een adellijk geslacht brengt hij zijn jeugd door in het kasteel van Saint-Maurice aan de voet van het Juragebergte. Er heerst een gemoedelijke sfeer, waarnaar hij later altijd zal terugverlangen. Al in zijn jeugd blijkt hij literaire kwaliteiten te hebben. Hij schrijft graag brieven en op school blinkt hij uit in het schrijven van opstellen. Een van zijn leraren bewaart lange tijd een opstel van hem als voorbeeld voor zijn lessen.
Als jongen gaat hij voor het eerst bij het vliegveld van Ambérieu kijken. Ondanks verzet van zijn moeder wordt hij piloot: eerst bij de postluchtvaartdienst in Frankrijk en later in Zuid-Amerika. De vele gevaren die hij doorstaat en de ongelukken die hij meemaakt, heeft hij later als schrijver realistisch weergegeven. Zijn biografie biedt dan ook een prachtig tijdsbeeld van de risicovolle beginjaren van de luchtvaart.
Karakter
Dankzij de scherpe psychologische observaties krijgen we inzicht in wie Saint-Exupéry was. Een man van uitersten: soms extreem blij, dan weer diep in de put. Alleen het vliegen verschaft hem altijd een soort bovenmenselijk geluksgevoel. Hij is behoorlijk veeleisend en heeft een sterke neiging tot perfectie. Hij is nooit tevreden. „Als ik schrijf, weet ik zeker dat het goed is. Als het klaar is, weet ik zeker dat het waardeloos is.”
Dat geeft een goed beeld van de mens achter de schrijver. Zijn angst voor kritiek sluit daarbij aan. Als zijn collega-piloten zich kritisch uitlaten over ”Vol de Nuit”, wenst hij dat hij nooit tot publicatie was overgegaan. Met de andere piloten voelt hij altijd een sterke kameraadschap, zonder rangen of standen. Dat hij soms roekeloos is, blijkt uit de vele ongelukken die hij meemaakt. Soms vliegt hij zonder een navigatieplan bestudeerd te hebben...
Zijn huwelijk met de Salvadoraanse kunstenares Consuelo Suncin de Sandoval brengt hem slechts korte momenten van geluk. Geldproblemen en een individualistische levensstijl maken dat ze al spoedig niet meer samen kunnen leven, hoewel Saint-Exupéry haar zijn leven lang vurige liefdesbrieven blijft sturen. Zijn vrouw zal bij het ontstaan van zijn boeken een belangrijke rol spelen. Overigens wil uitgeverij De Boekerij dit jaar nog een vertaling op de markt brengen van de memoires van de in 1979 gestorven weduwe van Antoine de Saint-Exupéry.
Autobiografisch
In totaal laat Saint-Exupéry vijf boeken na, samen amper duizend bladzijden. Dat kan ook niet anders voor iemand die de publicatie van zijn boeken maar blijft uitstellen. Vier van de vijf boeken gaan over zijn luchtvaartervaringen en zijn sterk autobiografisch: ”Courrier sud” (1929), ”Vol de nuit” (1931), ”Terre des hommes” (1939) en ”Pilote de guerre” (1941). Zijn meesterwerk, ”Le petit prince” (”De kleine prins”), verscheen een jaar voor zijn dood (1943) en is een modern sprookje. De boeken worden in de biografie heel fragmentarisch behandeld, er wordt kennelijk verondersteld dat de lezer de inhoud ervan wel kent. Dat geldt misschien voor het Franse publiek, maar niet voor de Nederlandse lezer. Verder is het jammer dat er in de biografie weinig citaten worden aangehaald, terwijl Saint-Exupéry juist vanwege zijn taalgebruik geroemd wordt.
In drie maanden tijd schreef Saint-Exupéry het boek dat hem beroemd maakte: ”Le petit prince”. Het is een uiteenzetting van zijn morele en filosofische ideeën in de vorm van een sprookje. Vooral de vorm maakt het boek boeiend: met de onschuldige blik van een klein prinsje dat van een andere planeet komt, kijken we naar de wereld van de volwassenen. Hieruit blijkt weer hoe Saint-Exupéry weigert volwassen normen te accepteren. Wat een geheel nieuwe kijk op het boek geeft, is het gegeven dat het de liefdesgeschiedenis van Saint-Exupéry (de prins) en Consuelo (de roos) symboliseert. „Je weet dat je de roos bent. Misschien heb ik niet altijd geweten hoe ik goed voor jou moest zorgen, maar ik heb je altijd mooi gevonden.”
Oorlogsvlieger
Saint-Exupéry's boek ”Pilote de guerre” werd indertijd in de ban gedaan, hoewel het ook inzicht geeft in de politieke opvattingen van de schrijver. Duidelijk wordt uiteengezet waarom hij sympathiseerde met het Vichy-bewind en kritiek uitte op de „fanatieke” gaullistische beweging. Alleen door te vliegen in de oorlog kon hij laten zien dat het hem wel degelijk om de vrijheid van Frankrijk was te doen.
Lange tijd is aangenomen dat zijn vliegtuig door de Duitsers neergeschoten werd, maar zeker is dat niet. Onlangs zijn wrakstukken ontdekt van de Lockheed P-38 Lightning waarmee Saint-Exupéry omkwam. De vondst moet nog geïdentificeerd worden; misschien brengt die opheldering omtrent zijn levenseinde. Eventuele andere doodsoorzaken zijn een menselijke fout of een zelfmoordpoging. Wat dit laatste betreft: uit zijn brieven aan Consuelo blijkt dat het hem niets zou doen als hij in de oorlog gedood zou worden. Hij had weinig toekomstverwachting. Samen oud worden met Consuelo zou er niet in zitten en ook zijn vliegcarrière was over het hoogtepunt heen.
Zoektocht
Door middel van zijn biografie leert de lezer Saint-Exupéry kennen als een rusteloze zoeker. Tijdens zijn lange eenzame vluchten had hij alle tijd om te mediteren over het bestaan. Zijn leven zou één zoektocht naar de waarheid zijn. „De wereld is verknipt, helemaal verknipt. En ik zal ongelukkig zijn, want er is geen duidelijke waarheid aan de mens te geven.” Deze zoektocht, die als een rode draad door de biografie loopt, geeft het boek een meerwaarde. Saint-Exupéry was een groot bewonderaar van Pascal. Het is jammer dat de schrijver aan dat gegeven niet meer aandacht heeft besteed.
Afgezien van het feit dat de vertalingen soms wat krom zijn en de grammaticale structuren niet altijd kloppen, is het een prachtig boek. Het zal zowel liefhebbers van literatuur als van avontuur aanspreken. De levensechte beschrijvingen maken dit boek boeiend en geven dat de lezer zich zou kunnen afvragen: Wie ben ik, hoe sta ik in het leven en wat is mijn doel?
|
