Titel: Ludwig van Beethoven. Volledig overzicht van leven en muziek
Redactie: B. Cooper
Uitgeverij: Tirion
Baarn, 1999
ISBN 90 4390 037 0
Pagina's: 368
Prijs: ƒ 29.50

Compendia over Beethoven en Mozart ordenen berg gegevens

Verzoend met een naderende dood

Compendia slaan een brug tussen professional en amateur. Dergelijke naslagwerken ordenen voor ieder een onoverzichtelijke berg van gegevens en maken deze toegankelijk. De uitgaven over Beethoven en Mozart bieden onder meer zicht op de godsdienstige en politieke opvattingen van deze componisten.

”The Mozartcompendium”, waarin zo ongeveer alles wat over deze geniale componist bekend was kort is samengevat, verscheen in 1990 als opstap naar het Mozart-jaar. Het boek bleek een succes, want een jaar later verscheen bij dezelfde uitgever een vergelijkbaar naslagwerk over Ludwig van Beethoven. Beide uitgaven werden in het Nederlands vertaald en zijn nu in een goedkope paperbackuitgave verkrijgbaar.

Voor liefhebbers van smeuïge verhalen en anekdotes zijn deze boeken niet gemaakt. Alles wat niet op aanwijsbare feiten berust, is vermeden. Elke speculatie wordt systematisch uit de weg gegaan. Er zijn en waren wetenschappers die op grond van zeer aannemelijke argumenten veel zinnige dingen over Mozart en Beethoven hebben gezegd. Die vinden we in deze boeken niet terug. Terecht, naar mijn mening. Omdat kennelijk „jeder Konsequenz zum Tode führt”, wordt een overigens boeiend en meesterlijk geschreven, maar aanvechtbaar boek over Mozart als dat van Wolfgang Hildesheimer wel vermeld.

Wonderkind
Het Mozart-compendium is verdeeld in vijftien secties, die elk een bepaald aspect van Mozart behandelen. Zo is er een calendarium waarin over vier kolommen de levensjaren van Mozart, zijn muziek, de kunst in het algemeen en het politieke leven naast elkaar staan. In de ”Who's Who” valt te lezen dat Mozarts zoon Franz Xaver (1791-1844) net als zijn vader een wonderkind was en op zijn elfde jaar al een klavierkwintet publiceerde. Hij is zijn hele leven als componist werkzaam gebleven, maar heeft zich geen plaats in de muziekgeschiedenis kunnen veroveren.

Mozarts godsdienstige en politieke opvattingen, zijn belezenheid en zijn houding tegenover zijn omgeving zijn de moeite waard. We weten dat Mozart zich al vroeg in zijn leven rekenschap gaf van een naderende dood en dat hij zich daar ook mee verzoend had. Hij was vast overtuigd van het bestaan van hemel en hel. Het cynisme waarmee indertijd Hildesheimer deze overtuiging als cliché afdeed, is zonder meer misplaatst. Dat hij het op zijn sterfbed heel moeilijk heeft gehad, doet daar niets van af.

Voor wie meer over Mozarts componeren en de ontwikkelingen die hij daarin doormaakte wil weten, geeft dit boek een schat aan informatie. Overigens moet men wel enige kaas van een aantal muziektheoretische begrippen hebben gegeten.

Lastig genie
Het boek over Beethoven volgt eenzelfde indeling. Het calendarium is erg gedetailleerd, vooral in de laatste jaren van dag tot dag (1823). In feite weten we biografisch gezien veel meer van Beethoven dan van Mozart. Dit komt doordat verscheidene mensen uit de omgeving van eerstgenoemde aantekeningen bijhielden van zijn wedervaren.

Beethoven gold in zijn tijd als een genie, een lastig genie weliswaar, maar toch een man die geschiedenis maakte. Hij was een beroemdheid, die met de groten der aarde op voet van gelijkheid leefde. Zo maakte hij tijdens het beruchte Wener Congres in 1814 kennis met de Russische tsaar Alexander I en diens echtgenote. Hij droeg aan deze keizer zijn drie vioolsonates opus 30 op, en Alexander tekende later à raison van 50 dukaten in op de handgeschreven partituur van de Missa Solemnis. De koning van Pruisen deed trouwens hetzelfde. Met de dichter Goethe was hij zelfs persoonlijk bevriend.

Er is een lijst opgenomen van personen die Beethoven zijn beschermheren mocht noemen. Daarbij beschikken we over de zogenaamde ”Konversationshefte”, aantekenboekjes waarin verschillende personen vragen en opmerkingen schreven die bestemd waren voor de dove componist. Nauwkeurig onderzoek leverde de meeste namen op van de personen die erin geschreven hebben.

Invloeden
Over Beethovens geloofsopvattingen is al heel wat gespeculeerd. Dat hij zich tegen God gekeerd zou hebben, is in ieder geval onjuist. Beethoven geloofde wel degelijk in God als de Bestuurder der dingen. Zijn godsvoorstelling was niet uitsluitend gebaseerd op de traditionele christelijke leer, maar mede gevormd door allerlei andere invloeden, uit onder meer de klassieke Oudheid en de oosterse godsdiensten. Van de rooms-katholieke leer waarbij hij was grootgebracht, moest hij niet veel hebben. Het concordaat dat Napoleon in 1802 met de paus sloot, was hem een doorn in het oog.

Hoe snel publicaties tegenwoordig verouderen moge blijken uit de briefcitaten die auteur Barry Cooper onder meer gebruikt in sectie 7, waar Beethoven spreekt over zichzelf. Die komen uit de Kastner-uitgave van 1923. Inmiddels is in 1996 bij Henle een geheel nieuwe wetenschappelijke uitgave verschenen, die voor een deel ook in het Nederlands beschikbaar is. In feite geldt voor dit boek hetzelfde als voor het bovenstaande: onmisbaar voor de geïnteresseerde muziekliefhebber.