Leven is heel gevaarlijk

Niet zo heel lang geleden, in 1988, debuteerde Margriet de Moor met de verhalenbundel ”Op de rug gezien”. Nu, elf jaar na haar debuut, is haar naam niet meer weg te denken uit de Nederlandse literatuur. Haar boeken worden gewaardeerd, veel scholieren zetten ze op hun literatuurlijst. De nieuwe roman van Margriet de Moor, ”Zee-Binnen”, bewijst opnieuw haar talent. Het is een lichtvoetig en tegelijkertijd ernstig boek.

Weinigen zullen ontkennen dat Margriet de Moor schrijftalent heeft. Maar het is wel een eigenaardig talent. De Moor is geen vertelster die rechttoe, rechtaan haar verhalen aan de lezers voorschotelt. Haar boeken hebben iets mysterieus, iets onuitgesprokens, wat het de lezer niet altijd gemakkelijk maakt. Zo is bijvoorbeeld het laatste woord over de titel van haar roman ”Eerst grijs dan wit dan blauw” (1991) nog lang niet gezegd.

Ook haar verteltrant is eigenzinnig. De Moor speelt met vertelperspectieven op een wijze die veel schrijvers jaloers zal maken. Ze springt moeiteloos over van de ene op de andere situatie, van het ene naar het andere personage, soms zelfs binnen de beperkte ruimte van een zin. De verhalenbundel ”Ik droom dus” (1995) lijkt wat dit betreft op een vingeroefening; De Moor 'speelt' daarin met verhalen die andere verhalen spiegelen of juist verdringen. Bij dat alles gaat het haar om de kracht van de woorden en van de verbeelding.

Onbekommerd
Dit thematiseren van het verhaal komt vaker voor in de literatuur; het hoort bij de zelfreflectie, die in de literatuur van deze eeuw vrij nadrukkelijk aanwezig is. Toch blijft De Moor ook hier haar eigenheid behouden. Haar verhalen en romans hebben niets te maken met de postmoderne aandacht voor het verhaal als sjabloon. Er is een groep schrijvers –onder wie Jongstra, Thomése, Krol, Brakman– die een soms bijna obsessieve aandacht aan de dag legt voor de aard van metaforen, voor het verhaal als structuur en als instrument tot kennis, waarbij vooral de leugenachtige aard van deze kennis onderstreept wordt.

Vergeleken met deze auteurs is De Moor een onbekommerd schrijfster. Al vertellend bouwt zij haar verhalen op, zonder de geloofwaardigheid ervan in gevaar te brengen. Zo begint haar nieuwe roman, ”Zee-Binnen”, met de zin: „Laten we dit maar het verhaal van een weg noemen.” Steeds springen opmerkingen van deze aard in het oog, die even doen denken aan de alwetende vertellers uit de negentiende eeuw. Maar De Moor is niet alwetend, het lijkt er juist op dat zij de opbouw van het verhaal samen met de lezer meemaakt.

Ze vertelt het tragische verhaal van Gemma Meeuwenoord-van Rijn en van de overspelige liefde tussen haar en een dierenarts, een verhaal van teleurstellingen, van onberekenbare en tegelijk ontwrichtende krachten, van zelfmoord en van dodelijke verkeersongelukken. Al vertellend raakt ze er zelf van onder de indruk; ze eindigt haar roman met het zinnetje: „O doe voorzichtig.” Deze slotzin is een echo van het motto voor in het boek: „Want, leven is heel gevaarlijk...”.

Geheime roer
Hoewel het verhaal draait om de weg van ”Zee” naar (Noordwijk-)”Binnen” zijn het toch vooral mensen van vlees en bloed die deze roman bevolken. Er is een dierenarts –Vincent, getrouwd met Noor– die gedurende een halfjaar een overspelige relatie met Gemma onderhoudt. De aandacht gaat, wat dit overspel betreft, helemaal niet uit naar de erotische kant van de zaak. Die richting zou het bij oppervlakkige schrijvers zoals Giphart en Brusselmans natuurlijk wel opgaan. Margriet de Moor is juist geboeid door het onvoorziene van dit hele gebeuren, waarachter de vraag schuilt: Waarom verloopt je leven zoals het verloopt? Waar zit het geheime roer? Vincent heeft een prima huwelijk met Noor, terwijl ook Gemma altijd trouw was aan haar echtgenoot. Het verbazingwekkende, dat het leven van zo'n Vincent plotseling uit het spoor loopt, is het leidende motief.

Maar zo'n onverwachte wending in je levensloop kan ook van heel andere aard zijn. In Gemma's jeugd volgden de drama's elkaar op: haar vader stierf aan een ongeneeslijke ziekte, haar broer verongelukte, haar zus pleegde zelfmoord en toen zijzelf in coma lag door een ziekte, nam haar moeder een overdosis pillen. Ook bij deze drama's kun je spreken van ontwrichting; het leven loopt grondig uit het spoor. De vragen die met dit alles verbonden zijn, hebben in ”Zee-Binnen” De Moors aandacht.

Levensdraden
In de roman gebeurt verder niet zo erg veel; De Moor schetst het leven van Gemma met de drama's van haar jeugd, ze laat zien hoe in het schijnbaar onverstoorde huwelijk van Vincent en Noor de ontsporing feitelijk allang ingezet was. Het hoe en wat van de buitenechtelijke relatie wordt slechts terloops verteld. Margriet de Moor legt allerlei levensmomenten –zelfmoord, verdriet, trouw en ontrouw in het huwelijk– naast elkaar om antwoord te zoeken op de vraag hoe een wissel in het leven zomaar omgezet kan worden. Al vertellend voegen zich steeds meer levensdraden bij deze complexe materie. Uiteindelijk rest een mysterie, waarbij het besef dat leven gevaarlijk is en zomaar kan ontsporen zich steeds meer op de voorgrond dringt.

In ”Zee-Binnen” is een zoekende vertelster aan het woord, die de raadsels in mensenlevens scherp in het vizier probeert te krijgen. De waaroms achter de wendingen in de levens van haar hoofdpersonen kun je niet zomaar achterhalen, is de conclusie. Die rationele vaststelling wordt in ”Zee-Binnen” voelbaar gemaakt en omgevormd tot een reeks vragen. De ernst waarmee Margriet de Moor zich aan deze vragen zet, maakt de waarde van dit boek uit.