Loop van kanon wordt waterleiding bij Pinchas Lapide

Vrede voor Jeruzalem

Zelfs de loop van een kanon kan een middel zijn om een brug naar vrede te slaan. Dat is de boodschap van de roman ”Sjaloom, sjaloom”. Het boek, door de in 1997 overleden jood Pinchas Lapide geschreven, is in vele talen vertaald. Ook in het Nederlands.

Pinchas Lapide werd in 1922 in Wenen geboren, verbleef in de Tweede Wereldoorlog kort in een concentratiekamp, ontvluchtte naar Palestina, diende als vrijwilliger in het Engelse en het joodse leger, was na de oorlog verbindingsofficier tussen Amerikanen en Russen, perschef en consul van de Israëlische regering, medeoprichter van een kibboets in de bergen van Gilboa.

Na zijn promotie in de judaïstiek was hij hoogleraar in Jeruzalem en aan diverse Duitse universiteiten. In colleges en publicaties trachtte hij de eeuwenlang gegroeide kloof tussen joden en christenen te overbruggen, door de christenen van de joodse wortels van hun geloof te overtuigen. De Bergrede moet met een joodse bril op gelezen worden en zij is ook van groot belang voor het joodse geloof. Ook moslims betrok hij in en bij zijn vredespogingen.

Zijn levensdevies was: iemand ook de linkerwang toekeren als men op de rechter is geslagen. ”Sjaloom”, het Hebreeuwse woord voor vrede, had voor hem de diepe betekenis van vervulling, welzijn.

Pacifist
Hoofdpersoon in de roman, die duidelijk autobiografische trekken heeft, is de jood Jakob Branitzky, voormalig chef van een goederenstation in Praag, die Buchenwald overleefde, maar zijn vrouw Tamar verloor. Hij wordt voorlopig tomatenteler en vertrekt vervolgens naar Palestina, om zijn volk te helpen. In een nederzetting in de buurt van Bersjeba wordt hij opnieuw tomatenteler en vindt hij in Yaël, dochter van een van de oudste Duitse zionisten, een nieuw geluk. Als volbloed pacifist betreurt hij het dat hij in de Negev twee tanks buiten gevecht stelde, temeer daar in de borstzak van de gesneuvelde Egyptische soldaat een foto van een vrouw zat.

Leidmotief in de roman is een kanon dat in de wereldoorlog is vervaardigd door dwangarbeiders te Praag, die in het geheim elke tweede exemplaar onbruikbaar maakten. Als het door Russen is achtergelaten en door Jakob op verzoek van joodse Hagana-agenten naar Palestina is gebracht, weigert hij het tegen de Egyptenaren te gebruiken, daar hij ze liever de hand wil reiken dan op hen te schieten. Als het in de oorlog van 1956 in Egyptische handen is gevallen, weigert het dienst! Uiteindelijk fungeert de loop van het kanon, dat achtereenvolgens voorzien is van een hakenkruis, een Russische ster, een davidsster, de naam Tamar en een Egyptisch kenteken, als een pijpleiding die water van Jakobs akker naar een moslimakker leidt.

Symboliek
Zo komt het motto van de roman, naar Jesaja 2:4 en Micha 4:3, waarin gesproken wordt over zwaarden die tot ploegscharen en speren die tot snoeimessen omgesmeed worden en waarin geprofeteerd wordt dat de volken de oorlog niet meer zullen leren, ten volle tot zijn recht.

Een ander verbindend element in de verhaalstructuur vormt de tomatenteelt als tegenhanger van het oorlogsbedrijf. Jakob wil dan ook geen demarcatielijn door zijn tomatenveld.

Het woord ”sjaloom” uit de titel fungeert als groet tussen joden en Europese vreemdelingen en als equivalent van het Arabische ”salaam”, als uiting van verlangen naar vrede.

Een boeiende roman vol symboliek en met een indringende boodschap, verhaald door een alwetende verteller die zeker met Lapide te identificeren is. Soms, in uitweidingen over de geschiedenis van de kibboetsen en de Palestijnse vluchtelingen, stapt hij uit zijn rol van romanschrijver en wordt hij kroniekschrijver. Iets van een profeet heeft hij, als hij in een nawoord politici ertoe oproept desnoods met de loop van een kanon een brug te slaan.