Kerkelijke rechtspraak Geref. Gemeenten toegelicht

Helderheid in de kerk

Vanwege de generale synode van de Gereformeerde Gemeenten 1998/1999 verscheen een geschrift over de kerkelijke rechtspraak. Het heeft een voorgeschiedenis, in zover het een samenvatting en uitbreiding betekent van eerdere, kleinere publicaties. Ook is de officiële status van een deel van de inhoud uitgesproken, zodat de leden van deze gemeenten weten waaraan zij zich hebben te houden.

Dit geldt echter niet van het gehele boekje. De eerste bladzijden worden gevormd door een stuk dat als algemene inleiding en verantwoording wordt aangeboden. Daarin ontvangt de lezer inzicht in het ontstaan en de bedoeling van deze pubicatie. Het tweede deel kan beschouwd worden als het eigenlijke onderwerp. Het is een Handleiding bij de kerkelijke rechtspraak, die gezien kan worden als de door de synode vastgestelde gang van zaken bij de kerkelijke rechtsprocedure. De synode heeft het officiële karakter ervan uitgesproken.

Wie wil weten hoe in de kerkelijke weg binnen de Gereformeerde Gemeenten gehandeld wordt, kan hier inzicht ontvangen. Dat het inderdaad om een afzonderlijk onderdeel gaat, blijkt uit het kleurenbalkje (geel), waardoor dit stuk van het boek op het eerste gezicht onderscheiden wordt van de rest. Er volgt een deel dat door de kleur groen eveneens als één geheel duidelijk herkenbaar is, maar dit heeft geen officieel karakter. Het is een toelichting vanuit de literatuur, vanuit de synodale praktijk en ook vanuit een zekere pastorale traditie die zich vormde.

Het laatste gedeelte van het boekje geeft als Bijlage de tekst van de Dordtse Kerkenordening, zoals deze nog steeds geldt binnen de Gereformeerde Gemeenten, ook al wordt verklaard dat sommige passages niet meer functioneel zijn. Men kan deze zinsneden herkennen aan de cursieve letter waarmee ze op papier zijn gezet.

Recht
Het boek is bedoeld als een handleiding waaraan men zich binnen de Gereformeerde Gemeenten heeft te houden bij de 'kerkelijke rechtspraak'. Tegen die laatste uitdrukking kan men een beetje vreemd aankijken: Spreekt de kerk recht? Welk recht is dit dan? Hoe is de rechtsgang en welke procedure volgt men?

Over die vraag is, hoewel er wel het een en ander over geschreven is, niet altijd duidelijkheid. Binnen een kerkverband, op kerkelijke vergaderingen, kan daarover verschillend worden gedacht. De laatste tijd is er meer dan eens sprake geweest van een overheidsbemoeiing met kerkelijke beslissingen. Soms hebben leden die meenden dat hun binnen de kerken geen recht werd gedaan, zich op de wereldlijke rechter beroepen, waarbij het een enkele keer voorkwam dat de kwestie van de bevoegdheid dienaangaande werd gesteld. Kan een rechter oordelen over kerkelijke beslissingen die bijvoorbeeld in een appèlzaak zijn genomen?

In Zuid-Afrika heeft men meer dan eens te maken gekregen met een 'hof-zaak', waarbij de rechter keek of men zich aan de regels had gehouden. Niet licht zal bij ons een wereldlijke rechter zich indringen in een kerkelijke rechtsgang, wat een paar maal niettemin toch is geschied. Wél kan de rechter nagaan of de kerk haar eigen regels heeft gevolgd. In zo'n situatie dienen die regels helder en klaar te zijn, wat naar het besef van sommige juristen allerminst het geval is.

Onderscheiding
Soms heeft men de indruk dat niet geheel en al helder is het onderscheid tussen het kerkrecht als geestelijke bestuurswijze en het wereldlijk recht als ordening van de samenleving. Calvijn, die zeker als vader van het gereformeerde kerkrecht kan worden aangemerkt, heeft alles gedaan om beide van elkaar te onderscheiden. Zijn theocratische visie betekende niet dat hij de „civiele jurisdictie” ook maar in enig opzicht zou willen verkleinen. De geestelijke „politia” mocht geen inbreuk maken op de overheidsbevoegdheid.

Bij enkele gelegenheden heeft Calvijn zich daarover zeer beslist uitgelaten. Hij was er eveneens van overtuigd dat een „geestelijk” regiment zou kunnen ontaarden in een heerschappijvoering over de gemeente. De grote vooronderstelling van de gereformeerde kerkorde, als pneumatische orde, is het werk van de Geest. Ontbreekt dit, dan is er geen ongelukkiger instrument te bedenken om rechte wegen te gaan.

Rechte weg
Intussen moeten de rechte wegen wél duidelijke wegen zijn. Daarbij kan dit boekje zijn dienst bewijzen. Ook binnnen de Gereformeerde Kerken (vrijgemaakt) zijn dergelijke regelingen hier en daar van kracht.

Aan de Universiteit van Groningen is er binnen de juridische faculteit actie ondernomen om de relatie tussen kerkrecht en wereldlijk recht nauwkeuriger op formule te brengen. Het zou aanbeveling verdienen wanneer deze werkzaamheden ook interkerkelijk gecoördineerd zouden kunnen worden. Het hier aangekondigde boekje kan zeker ook in dit opzicht een plaats innemen.