Geschiedschrijving in portretten

De ”School der kerken” gaat verdwijnen. In het kader van het SoW-proces gaat de Theologische Universiteit van Kampen noodgedwongen samen met de VU. Daarmee komt een eind aan een instituut dat in de Gereformeerde Kerken en voor 1892 in de kring van de Afgescheidenen, grote betekenis heeft gehad. Vandaar dat men niet zo maar het licht uit wil doen en de deur achter zich in het slot laat vallen. Er wordt een aantal boeken en boekjes op de markt gebracht om de herinnering aan de Kamper onderwijsinstelling levend te houden.

Zo verschenen inmiddels de eerste twee deeltjes van een serie Kamper miniaturen, waarin de verschillende hoogleraren aan de orde zullen komen die Kampen heeft gekend. Boekjes in klein formaat, die uitgegeven worden door de Vereniging van Oud-Studenten van de Theologische Universiteit Kampen.

Het ene gaat over ds. S. van Velzen (1809-1896), het andere over prof. dr. G. Brillenburg Wurth (1898-1963). Het zijn boekjes die vlot lezen en ruim voorzien zijn van anekdotes. Ze geven ook een beeld van de situatie in Kampen en van het kerkelijk leven in die tijd.

Artikel 36
Simon van Velzen ging als jong predikant in Friesland met de Afscheiding mee. Op hoge leeftijd –hij moest de Keizersgrachtkerk in gedragen worden– maakte hij mee dat de Afgescheidenen en de Dolerenden elkaar vonden in het verband van de Gereformeerde Kerken.

Dat samengaan had zijn hartelijke instemming. De bezwaren van sommige Afgescheidenen tegen Kuyper deelde hij niet. Overigens stond hij ten aanzien van artikel 36 van de NGB wel lijnrecht tegenover de leider der Doleantie. Vele jaren lang heeft Van Velzen de Kamper school gediend. Van vervroegde uittreding hadden ze destijds nog nooit gehoord. Op zijn tachtigste was hij nog rector.

Verrader
Met Brillenburg Wurth zitten we duidelijk in een andere periode. Van huis uit was hij hervormd. Als hulpprediker en jong predikant had hij veel contacten met de geelkerkianen. Toch bleef hij de Gereformeerde Kerken trouw. Nog in 1956 verdedigde hij de besluiten van de Asser synode. Het zou hem de vijandschap van mensen als Buskes en Smelik opleveren. Die beschouwden hem jarenlang als een verrader.

In 1945 werd hij benoemd als hoogleraar in Kampen voor ethiek en evangelistiek. Zijn buitengewoon hoogleraarschap aan de VU zou vanwege zijn overlijden niet meer gerealiseerd worden. De oratie die hij reeds klaar gemaakt had, werd postuum uitgegeven onder de titel ”Conservatief of revolutionair; grondteneur van het christelijk geloof”.

Ds. B. J. Aalbers, die het boekje over Wurth voor zijn rekening neemt, typeert hem als een overgangsfiguur. Opgeleid en predikant geweest in de vooroorlogse jaren, droeg hij bij aan de grotere openheid in de Gereformeerde Kerken in de naoorlogse periode. „Niet het minst was het Wurth die ons het gevoel gaf dat er wat nieuws te leren en te beleven viel in onze kerken, ánders dan we van ons directe voorgeslacht hadden vernomen.”

Brillenburg Wurth viel ook uit de toon doordat hij in het begin van de jaren zestig adhesie betuigde aan het hervormde synoderapport waarin de kernwapens werden afgewezen. Daarmee ging hij in tegen de destijds gangbare mening in gereformeerde kring. Trouw weigerde dan ook een artikel van hem waarin hij zijn standpunt uiteen wilde zetten.

Vervreemding
Toch meent ds. Aalbers te kunnen constateren dat Brillenburg Wurth aan het eind van zijn leven begon te vervreemden van zijn kerk. Allerlei ontwikkelingen daarin kon hij niet meer meemaken. Wurth had niet de consequenties overzien van de aanzetten die hij zelf had gegeven. Die had hij ook zo niet bedoeld. Door zijn betrekkelijk vroege dood is hem veel bespaard gebleven, zo concludeert zijn biograaf.

Het is overigens niet juist als ds. Aalbers, om de principiële omslag te typeren, vermeldt dat H. M. Kuitert al spoedig aan de VU de opvolger van Wurth werd. Kuitert werd wel de ethicus van de theologische faculteit. Brillenburg Wurth was echter benoemd aan de sociale faculteit. Daar werd hij opgevolgd door A. Troost. Die had op de gereformeerde synode met een enkele stem de strijd met G. Th. Rothuizen om de Kamper leerstoel van Wurth verloren. Troost, inmiddels Nederlands gereformeerd geworden, stond duidelijk meer in de lijn van Brillenburg Wurth dan Rothuizen of Kuitert.

(Overpeinzingenô (Zo biedt de persoon van Brillenburg Wurth aanleiding tot allerlei beschouwingen en overpeinzingen over de verantwoordelijkheid van mensen op belangrijke posten in kerk en christelijke organisaties. Hoe zij soms deuren openzetten of open laten staan, waar ze zelf weliswaar niet doorheen gaan, maar waar anderen (met name van een volgende generatie) geen enkel probleem in zien om dat wel te doen.

Bij elkaar geven beide biografietjes ook een overzicht van de ontwikkelingen aan de Kamper predikantsopleiding. Was er aanvankelijk nog sprake van bevindelijk gereformeerde tonen, later domineerde sterk het voorwerpelijke neogereformeerde denken, om vervolgens uit te komen in een geestelijk klimaat dat op geen enkele manier meer gereformeerd kan worden genoemd.