Bond beziet hoe Boodschap opnieuw gemeente kan bereiken

De kloof tussen kansel en kerkbank

Calvijn moet eens gezegd hebben dat bij God niets zo hoog staat aangeschreven als de prediking van het Evangelie. Daardoor regeert Hij immers de wereld en leidt Hij zondaren tot de zaligheid. Des te pijnlijker is daarom de ervaring van verkondigers van dat Evangelie dat de Boodschap bij veel kerkmensen niet meer of nauwelijks overkomt. Die vrij algemene ervaring heeft het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond in de Nederlandse Hervormde Kerk er vorig jaar toe gebracht een predikantenconferentie te beleggen onder het motto ”De Boodschap en de kloof”. De daar gehouden lezingen zijn nu gebundeld in ”De Boodschap en de brug”.

De conferentie over de prediking werd belegd op 5 en 6 november 1998 in Dalfsen. De referaten werden gehouden door prof. dr. F. G. Immink en ds. D. M. van de Linde. Prof. dr. A. de Reuver hield een preek over Johannes 11:35 met als thema: ”Jezus weende”. Daarop gaven vervolgens drie predikanten, drs. R. H. Kieskamp, drs. W. Dekker en drs. H. van den Belt, hun reacties. In het boek ”De Boodschap en de brug” zijn deze lezingen, inclusief het openingswoord van ds. G. D. Kamphuis, voorzitter van de Gereformeerde Bond, gebundeld, voorafgegaan door een vijftal artikelen van de hand van dr. A. van Brummelen, dr. C. A. van der Sluijs, drs. J. Westland, dr. ir. J. van der Graaf en drs. N. C. van Velzen.

Gapende kloof
In zijn openingswoord benadrukte de voorzitter de noodzaak van voortdurende bezinning op de verkondiging van het Woord. De Boodschap is goed, maar vindt steeds minder weerklank. Er is sprake van een gapende kloof. Hoe komt dat? Ligt het aan de prediker of aan zijn gemeente, of misschien aan de hedendaagse cultuur, de wereld waarin wij nu leven? Of is het een combinatie van factoren?

De titel van het boek is overigens positiever dan de thematiek van de conferentie. In Dalfsen ging het over de Boodschap en de kloof. Het boek gaat verder: de Boodschap en de brug. Het gaat inderdaad niet aan alleen een kloof te constateren. De vraag is hoe de kloof te overbruggen is. Hoe zal de boodschap opnieuw de gemeente, het hart bereiken?

De aanleiding tot de conferentie en het verschijnen van dit boek is dus een ingrijpend probleem, waarmee veel predikanten (en ook gemeenteleden) worstelen: dat de Boodschap, of hun boodschap, niet landt. Er bestaat zo langzamerhand op veel plaatsen een pijnlijke afstand tussen preekstoel en kerkbank, c.q. het mensenhart. Die distantie is dermate groot dat van een kloof gesproken moet worden. Uiteraard heeft dat ook weer consequenties voor interne verhoudingen binnen de gemeente. Communicatiestoornis kan tot spanningen rondom heel gevoelige kwesties leiden.

Het is een goed initiatief geweest van het hoofdbestuur van de Gereformeerde Bond dit probleemveld diepgaand te onderzoeken. Wat zijn de factoren die de Boodschap remmen en zelfs blokkeren? De auteurs hebben werkelijk hun best gedaan in de veelheid van factoren enige orde te scheppen.

Bijbelstudie
Dr. A. van Brummelen vraagt zich af of predikanten niet meer aan consequente bijbelstudie moeten doen. Zij moeten eens wat meer bijbelcommentaren doorlezen. Dat voorkomt eenzijdige tekstkeuze, voorspelbare preken en dus ook verveling. Laat de predikant ook eens wat meer doen aan retorische vormgeving van zijn voordracht.

Dr. C. A. van der Sluijs verwijst naar een discussie uit 1956 tussen prof. dr. H. Berkhof en ds. G. Boer: de prediking moet bediening der verzoening zijn en blijven. De prediking moet theocentrisch zijn: alle dingen zijn uit God. Mensen worden via een wedergeboorte- en kenmerkentheologie te veel op zichzelf teruggeworpen. De bevinding is te veel gesystematiseerd.

In de prediking moet het verbond meer centraal komen te staan, vindt ds. J. Westland. Diverse auteurs waarschuwen voor traditionalisme. Het taalgebruik is dikwijls uit de tijd. Dr. Immink spreekt zelfs van „kneuterige terminologie” waaraan de kracht van het levend geloof ontbreekt. Ja, dat kan natuurlijk de afstand tussen de boodschap en de gemeente ook onnodig vergroten.

(Cultuuranalyseô (Drs. Van Velzen wil via een cultuuranalyse ogen openen voor de tijd waarin wij leven. Besef ik wel goed genoeg dat de autonome mens van vandaag moeite heeft met alles wat van boven komt en van bovenaf wordt opgelegd? De moderne en postmoderne mens verzet zich, al dan niet rationeel, tegen bijbelse normen. Gezaghebbende en exclusieve 'Grote Verhalen' doen het vandaag niet meer. Of het nu om communisme gaat of om christendom. De moderne mens van de Verlichting wil alles met zijn rede verklaren en verzet zich met hand en verstand tegen de Openbaring. De postmoderne mens ziet wel meer heil in religieuze ervaring, opgedaan uit vluchtige kennismaking met allerlei verschillende godsdiensten, maar weigert net zo goed zich aan die ene allesbeslissende boodschap van het Evangelie te onderwerpen.

Drs. W. Dekker, in zijn reactie op de preek van prof. De Reuver, vindt dat predikanten meer verhalend moeten preken. En meer op de man af. Met minder nadruk op mooie zinnen en meer concentratie op de dagelijkse levenspraktijk. Alstublieft geen dogmatische verhandeling, maar direct en ”to the point”.

Zo worden allerlei gevaren gesignaleerd waarop de predikant bedacht moet zijn, en adviezen gegeven waarmee hij zijn winst kan doen om de kloof tussen Boodschap en gemeente zo veel mogelijk te overbruggen.

Profeten
Het boek biedt veel informatie en adviezen waarmee predikanten in het communicatiegebeuren van de prediking hun winst kunnen doen. Er is veel werk verzet. Heel goed vond ik ook de analyse van de prediking van de oudtestamentische profeten door dr. ir. J. van der Graaf. Wat kunnen wij als predikanten veel van die profeten leren.

En wat is het woord van Søren Kierkegaard waar dat, als een dominee echt profetisch spreekt, de mensen hem buiten zullen opwachten om hem met stenen te bekogelen. Profeten hebben een last van de HEERE. Ze mogen de mensen niet naar de mond praten. De boodschap komt hun duur te staan. Maar toch! Ze zeiden: Hoort des HEEREN Woord! Ze moeten hun ziel bevrijden (Ezechiël). Maar eenzijdig waren zij nooit. Leven en dood, zegt Mozes, heb ik u voorgesteld. Kiest dan het leven opdat gij leeft, liefhebbende de HEERE uw God. Dat is het.

Wil de Boodschap weer landen, dan moet de Geest ons „uit onze graven doen opkomen.” Dat is waar. Maar tegelijk moeten gemeente en predikant, de priester en het volk zichzelf nauw onderzoeken. Coram Deo. Voor Gods aangezicht. Als ik als predikant de zonde, tegen welk gebod dan ook, aan de hand houd, schept dat afstand tussen God en mijn ziel. Als ik de Geest bedroef, ben ik de oorzaak van de kloof tussen de Boodschap en de gemeente. Duidelijk laat Van der Graaf zien dat het oordeel Gods ook over Zijn eigen profeten gaat. Als ik niet meer van de stilte wil weten, van geestelijke concentratie en biddende meditatie (Van Brummelen), sta ik de Boodschap in de weg. Hoe juist mijn cultuuranalyse van de autonome mens in deze (post)moderne tijd ook is.

(Televisieô (Met Van Velzen ben ik van mening dat de massamedia een geweldige invloed uitoefenen op veel kerkmensen. Is het een wonder dat zovelen zich van de Boodschap distantiëren? Het is een publiek geheim dat ook in klassiek-gereformeerde kring de tv gezinnen domineert. Niet de dominee domineert, maar de tv voedt ons op. En welke predikant kan tegen de televisie op? Prof. dr. H. Berkhof heb ik in het verleden eens horen zeggen dat de tv het klimaat van de bevindelijk gereformeerde diepgaand zal beïnvloeden. In dat opzicht heeft hij profetisch gesproken. Analyses van de huidige cultuur, bezinning op de prediking en het verbond schieten tekort als predikanten zelf te veel ruimte geven aan de media in eigen leven en gezin. Zoals de priester is, is het volk.

En ten slotte: er zijn predikanten met bar weinig academisch inzicht in de hedendaagse cultuur, met gebrekkige communicatieve vaardigheden, zelfs wat ouderwets taalgebruik, die toch overkomen bij de gemeente. Ondanks een moeilijk karakter, nauwelijks cultureel geschoold, trekken zij toch sporen in de kerken. Hun preken komen over de brug. De Boodschap komt over. Ook vandaag nog. Want de liefde van Christus dringt hen. Dat is toch de brug om het hart te bereiken? En is het een schande als wij als predikanten ook eens het oor te luisteren leggen bij die ”kleine professoren”, zoals prof. G. Wisse ze noemde? Mensen die van God geleerd zijn. De kloof tussen de Boodschap en de gemeente kan ook veroorzaakt worden door een gebrek aan geestelijke communicatie met de levende Kerk.

Veni Creator Spiritus
Kom Schepper, Geest!
Daal tot ons neer,
houdt Gij bij ons Uw intocht Heer!
Vervul het hart dat U verbeidt,
met hemelse barmhartigheid.